Şimali Karolina Dövlət Universitetinin fizikası üzrə dosenti Rongmon Bordoloi və onun tədqiqat komandası Samanyolu qalaktikasının mərkəzində yerləşən nəhəng Fermi qabarcıqlarında soyuq hidrogen buludları aşkar ediblər. Bu buludlar, əvvəllər mövcud nəzəriyyələri sarsıdaraq, Fermi qabarcıqlarının yaşının daha gənc olduğunu göstərir.

Fermi qabarcıqları Samanyolu qalaktikasının diskindən yuxarı və aşağıya doğru 25.000 işıq ili məsafəsinə qədər uzanan, ümumi hündürlüyü 50.000 işıq ili olan nəhəng isti qaz strukturlarıdır. Bu strukturlar ilk dəfə 2010-cu ildə qamma şüalarını müşahidə edən teleskoplar tərəfindən aşkar edilmişdir. Bordoloi bu barədə belə deyir: "Bu qabarcıqlar çox qəfil və şiddətli bir hadisə nəticəsində yaranıb, sanki nəhəng bir vulkan püskürməsi kimi."

Tədqiqatçılar ABŞ Milli Elm Fondunun Green Bank Teleskopundan (NSF GBT) istifadə edərək Fermi qabarcıqlarını müşahidə edib və qazın tərkibi, hərəkət sürəti haqqında yüksək dəqiqlikli məlumatlar əldə ediblər. Bu ölçmələr əvvəlki radio teleskop tədqiqatlarından iki dəfə daha həssas olub və qabarcıqların daxilində daha incə detalları görməyə imkan verib.

Fermi qabarcıqlarının içərisindəki qazın əksəriyyəti təxminən 1 milyon Kelvin temperaturundadır. Lakin tədqiqatçılar təəccüblü bir tapıntıya rast gəliblər: hər biri bir neçə min günəş kütləsinə bərabər olan neytral hidrogen qazından ibarət sıx buludlar. Bu buludlar Samanyolu qalaktikasının mərkəzindən 12.000 işıq ili məsafədə yerləşir.

"Bu neytral hidrogen buludları ətraf mühitə nisbətən soyuqdur," deyə Space Telescope Science Institute-un (Avropa Kosmik Agentliyi ilə əməkdaşlıq edən) astronomu və məqalənin həmmüəllifi Endryu Foks bildirir. "Onların temperaturu təxminən 10.000 Kelvin təşkil edir ki, bu da ətrafdakı mühitdən ən azı 100 dəfə daha soyuqdur. Bu buludları Fermi qabarcıqlarında tapmaq, vulkanın içində buz kubları tapmağa bənzəyir."

Komanda həmçinin qazların hərəkət sürətini hesablayaraq Fermi qabarcıqlarının yaşını təsdiqləyib. Bu sürət təxminən saatda 1 milyon mil (təxminən 1.6 milyon km/saat) təşkil edir. Bordoloi qeyd edir ki, "Bu buludlar dinozavrların Yer üzündə yaşadığı dövrdə mövcud deyildi. Kosmik zaman miqyasında 1 milyon il bir göz qırpımı qədərdir."

Tədqiqatçılar hesab edirlər ki, bu soyuq buludlar Samanyolu qalaktikasının mərkəzindən çıxan isti küləklər tərəfindən yuxarıya doğru sürüklənib. "Yerdə küləyin hərəkətini yalnız buludların hərəkəti ilə görə bildiyimiz kimi, biz də Samanyolu qalaktikasının isti küləyini görə bilmirik, amma onun daşıdığı soyuq buludlardan yayılan radio dalğalarını aşkar edə bilirik," deyə Green Bank Rəsədxanasının astronomu və məqalənin həmmüəllifi Cey Lokman əlavə edib.

Bu kəşf qalaktikanın mərkəzindəki ekstremal enerji mühitində soyuq buludların necə sağ qala bildiyini anlamağa dair yeni suallar doğurur. Tədqiqat nəticələri qalaktikaların enerji və maddə dövranını anlamaq üçün mühüm bir baza yaradır və qalaktik təkamül modellərinə yeni məhdudiyyətlər qoyur.