Səudiyyə Ərəbistanı Ay Razılaşmasından Çıxır

Səudiyyə Ərəbistanı 2023-cü ilin yanvarında BMT-yə verdiyi rəsmi bildirişlə Ay Razılaşmasından geri çəkilmək niyyətini açıqladı. Bu razılaşma, 1979-cu ildə imzalanmış və 1984-cü ildə beynəlxalq hüquq olaraq qüvvəyə minmişdir. Səudiyyə Ərəbistanı bu razılaşmaya 2012-ci ildə qoşulmuşdu, lakin son illərdə kosmik sektorunu inkişaf etdirməyə artan maraq göstərərək geri çəkilmə qərarı verdi.

Ay Razılaşmasının Mahiyyəti

Ay Razılaşması, dövlətlərin Ay və digər göy cisimlərindəki fəaliyyətlərini tənzimləmək üçün nəzərdə tutulmuş beynəlxalq müqavilədir. Razılaşma, "bəşəriyyətin ümumi irsi" prinsipini əsas götürərək kosmik resursların istifadəsini məhdudlaşdırır. Lakin ABŞ, Rusiya və Çin kimi əsas kosmik güclər bu razılaşmaya qoşulmayıb, bu da onun səmərəliliyini zəiflədir.

Səudiyyə Ərəbistanının Çıxma Səbəbləri

Kosmik Resurslara Artan Maraq

Səudiyyə Ərəbistanı, kosmik resursların beynəlxalq hüquqda daha geniş qəbul edildiyini anlayaraq, Ay Razılaşmasının məhdudlaşdırıcı xarakterinin ölkənin maraqlarına uyğun olmadığını düşündü. Kosmik resursların iqtisadi potensialı, ölkənin gələcəkdə bu sahədə iştirakını artırmaq istəyini gücləndirdi.

Artemis Razılaşmaları ilə Uyğunsuzluq

2022-ci ildə Səudiyyə Ərəbistanı Artemis Razılaşmalarına qoşuldu. Bu razılaşmalar, Birləşmiş Millətlərdən kənar və hüquqi baxımdan məcburi olmayan prinsiplər əsasında qurulub. Ay Razılaşmasının əksinə, Artemis Razılaşmaları kosmik resursların istifadəsini daha çevik şəkildə dəstəkləyir. Səudiyyə Ərəbistanı, bu iki razılaşmanın bir-birinə zidd olduğunu anlayaraq Ay Razılaşmasından çıxmağı seçdi.

İqtisadi və Regional Səbəblər

Səudiyyə Ərəbistanı, kosmik texnologiyalar və resursların gələcəkdə Yaxın Şərqdə iqtisadi və siyasi güc balansını dəyişdirə biləcəyini qəbul edir. Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri artıq kosmik resursları öz milli qanunlarına daxil edərək bölgədə liderlik iddiasını artırır. Səudiyyə Ərəbistanı Ay Razılaşmasında qalmağın bu yarışda geri qalmasına səbəb olacağını düşünür.

Nəticələr və Perspektivlər

Səudiyyə Ərəbistanının geri çəkilməsi Ay Razılaşmasının beynəlxalq hüquq kimi mövqeyini daha da zəiflədir. Bu addım, digər üzv dövlətləri, xüsusən də Artemis Razılaşmalarına qoşulan Avstraliya və Meksikanı da eyni addımı atmağa təşviq edə bilər. Bununla yanaşı, Səudiyyə Ərəbistanı, kosmik resursların istifadəsini öz milli qanunlarına daxil edərək bu sahədə hüquqi və iqtisadi üstünlük əldə etməyə çalışacaq.

Ay Razılaşmasının gələcəyi qeyri-müəyyən olaraq qalır. Razılaşmanın yeni üzvlər cəlb etməsi çətin görünür, çünki kosmik resursların beynəlxalq hüquqda qəbul edilməsi sürətlə irəliləyir. Səudiyyə Ərəbistanının bu addımı, kosmik resursların beynəlxalq hüquq və iqtisadiyyat sahəsindəki rolunu daha da gücləndirir.