Amerika Birləşmiş Ştatlarının ən təhlükəli qırılma xətlərindən biri olan Cascadia Subdüksiyon Zonası, San Andreas qırılma xəttində zəlzələ yaratmaq gücünə sahib ola bilər. Sentyabr ayında 'Geosphere' jurnalında dərc edilən bir araşdırma, Qərb Sahili boyunca götürülmüş dəniz dibi çöküntülərindən əldə edilən sübutlara əsaslanaraq, son 2500 il ərzində bu iki qırılma xəttinin bir-biri ilə bağlı olduğunu iddia edir.

Araşdırmaya rəhbərlik edən Oregon Dövlət Universitetinin emeritus geoloqu Chris Goldfinger, bu tapıntını 'əhəmiyyətli irəliləyiş' kimi qiymətləndirir. O, 1990-cı illərdən bəri bu ideyanı araşdırır. Lakin bəzi alimlər hələ də bu nəzəriyyəyə skeptik yanaşır. Oregon Universitetinin geofiziki Diego Melgar deyir: 'Hipotez maraqlıdır, amma onların tapıntıları hələ tam sübut deyil.'

Cascadia Subdüksiyon Zonası nədir?

Şimali Amerikanın qərb sahili müxtəlif zəlzələlərə səbəb olan qırılma xətlərinin yuvasıdır. Kaliforniyanı boydan boya kəsən məşhur San Andreas qırılma xətti sıx məskunlaşmış ərazilərdən keçir. Şimalda isə Cascadia Subdüksiyon Zonası yerləşir. Burada bir tektonik plitə digərinin altına sürüşür və potensial olaraq 9 baldan yuxarı gücə malik zəlzələlər yarada bilər. Bu, 2004-cü ildə Sumatra və 2011-ci ildə Yaponiyada baş verən ölümcül zəlzələlərin gücünə bərabərdir. Cascadia bölgəsində son böyük zəlzələ 1700-cü ildə baş verib və gücünün 9 balı keçdiyi ehtimal edilir.

Cascadia bölgəsi bu gün seysmologiyanın ən çox araşdırılan yerlərindən biri olsa da, 1980-ci illərə qədər bu qırılma xətti demək olar ki, fəaliyyətsiz hesab edilirdi. Diego Melgar qeyd edir ki, 'yerli xalqlar zəlzələlərlə bağlı şifahi tarixlər saxlasalar da, qərb cəmiyyəti burada zəlzələlərin olduğunu unutmuşdu.'

Dəniz dibi çöküntülərindən alınan məlumatlar

Cascadia və San Andreas qırılma xətlərinin bir-biri ilə əlaqəli ola biləcəyi fikri ilk dəfə 1990-cı illərdə irəli sürülüb. Bu nəzəriyyəyə əsasən, dəniz dibindəki çöküntü qatları - turbiditlər, bir-birinə yaxın zamanlarda baş verən zəlzələləri qeydə almış ola bilər.

Turbiditlər, adətən, dəniz altı sürüşmələr nəticəsində yaranır. Bu sürüşmələr təsadüfi baş verə bilsə də, çox vaxt zəlzələlər və fırtınalarla əlaqələndirilir. Goldfinger, 1990-cı illərdə bu ideyanı təkzib etməyə çalışsa da, topladığı nümunələr onu zəlzələlərin ən güclü izah olduğunu qəbul etməyə vadar etmişdi.

Son araşdırmalar göstərir ki, Cascadia qırılma xətti boyunca yaranan turbiditlər, San Andreas qırılma xətti yaxınlığındakı turbiditlərlə uyğun gəlir. Məsələn, Oreqon sahillərindəki qırılma xəttindən yaranan turbiditlər, Kaliforniya sahilindəki turbiditlərlə üst-üstə düşür və bu, zəlzələlərin bir-birini tetikləmiş olma ehtimalını gücləndirir.

Goldfinger deyir: 'Alternativ izahlar sadəcə əriyib yox olur, geriyə yalnız bu qalır. Böyük mənzərədə çox əminəm, detallarda isə hələ də araşdırmalara ehtiyac var.'

Mütəxəssislərin mövqeyi

Diego Melgar qeyd edir ki, geofizika baxımından bir zəlzələ qırılma xəttinin digərini hərəkətə gətirməsi texniki olaraq mümkündür. Məsələn, 2016-cı ildə Yeni Zelandiyada ardıcıl zəlzələlər qitə qabığından subdüksiyon zonasına keçmişdi. Ancaq Cascadia və San Andreas arasındakı əlaqəni təsdiqləmək üçün daha çox araşdırmaya ehtiyac var.

Texas Universitetinin sedimentoloqu Zoltán Sylvester isə bildirir ki, dəniz dibi çöküntülərinin mənbəyi tam dəqiqliklə müəyyənləşdirilməyib. Onun fikrincə, çöküntülər fırtınalar və ya digər proseslər nəticəsində də yarana bilər. Sylvester deyir: 'Bu çöküntülər bir-birinə çox bənzəyir. Özünüzü bir detalın digərinə uyğun olduğuna inandırmaq asandır.'

Melgar əlavə edir ki, turbiditlərin tarixləndirilməsi prosesində də çətinliklər mövcuddur. Bəzi nümunələr yüz illərlə bir-birindən fərqli ola bilər və bu, zəlzələlərin bir-birini tetikləmiş olması nəzəriyyəsini şübhə altına alır.

İnsanlara təsiri

Alimlər həmfikir olmasa da, bir şey dəqiqdir: Cascadia və San Andreas qırılma xətlərindən biri hərəkətə gəldikdə, milyonlarla insanın həyatı təhlükə altında qala bilər. Melgarın sözlərinə görə, əgər hər iki qırılma xətti eyni vaxtda hərəkətə gəlsə, bu, 'humanitar fəlakət' olardı. Zəlzələlərin yaratdığı maddi zərərlər isə milyardlarla dolları keçə bilər.

Goldfinger öz araşdırmalarını dərinləşdirməyi planlaşdırır və gələcəkdə digər məlumat növlərinin onun nəzəriyyəsini təsdiqləyəcəyinə ümid edir. 'Həyatımın çox hissəsini bu işə həsr etmişəm, amma hələ də yalnız səthin cızıldığını hiss edirəm,' deyə o bildirir.

Bu araşdırmalar həm Cascadia bölgəsində yaşayan insanlar, həm də ümumiyyətlə zəlzələlərə qarşı hazırlıq görən icmalar üçün vacibdir. Qərb Sahilindəki bu iki qırılma xəttinin bir-biri ilə əlaqəsi barədə daha çox məlumat əldə etmək, potensial fəlakətlərə qarşı daha yaxşı hazırlıq görməyə imkan verə bilər.