Astronomlar arasında su dünyalarının kainatda ən çox rast gəlinən planet növlərindən biri olduğu fikri geniş yayılıb. Bu, əsasən, ulduzun “qar xətti” adlanan orbitindən kənarda su buzunun bolluğu ilə əlaqədardır. Lakin Miçiqan Universitetindən Jie Li və onun həmkarlarının apardığı yeni tədqiqat, aşağı sıxlıq göstəricilərinə uyğun gələn, lakin tamamilə fərqli bir materialdan – soddan (refrakter üzvi karbon) ibarət planetlərin də mövcud ola biləcəyini göstərir.

Sodlu planetlər adi mənada qara toz topası deyil. Astronomiyada “sod” termini karbon, hidrogen, oksigen və azotla zəngin olan üzvi karbon birləşmələrini ifadə edir və CHON qısaltması ilə tanınır. Sod, Günəş sistemimizdə kifayət qədər yayılmış bir materialdır və bəzi hesablamalara görə, kometlərin ümumi kütləsinin 40%-ni təşkil edir.

Tədqiqatçılar bildirirlər ki, Günəş sisteminin ilkin formalaşma dövründə sod bolluq təşkil edib. Bu, planetlərin formalaşdığı bölgədə “sod xətti” adlanan bir sərhədin mövcudluğunu nəzərdə tutur. Bu xətt, sodun stabil qaldığı və planetlərin əsas hissəsini təşkil edə biləcəyi bir zonanı təyin edir.

Tədqiqatda göstərilir ki, protoplanet disklərinin üç fərqli zonası var və hər bir zona unikal planet növü yaradır. Daxili zonada Yerin və Marsın kimilər kimi yalnız qayalı planetlər formalaşır. Burada sodun birləşməsi mümkün deyil, çünki temperatur çox yüksəkdir. “Sod xətti” ilə “qar xətti” arasında isə əsasən soddan ibarət olan, lakin çox az miqdarda su ehtiva edən planetlər yaranır. Bu planetlər Titan kimi görünə bilər və kütlələrinin 25%-i soddan ibarət ola bilər. “Qar xətti”ndən kənarda isə həm sod, həm də sudan ibarət planetlər formalaşır. Bu planetlər “quru” (25% su) və “nəm” (50% su) olmaqla iki fərqli modeldə mövcuddur.

Tədqiqatın ən diqqətçəkən nəticələrindən biri budur ki, kütlə-radius əlaqələrinə görə sod planetləri ilə su dünyalarını bir-birindən ayırmaq mümkün deyil. Bu o deməkdir ki, ekzoplanet kataloqlarında “mini-Neptun” kimi təsnif edilən bir çox planetlər əslində sodla zəngin materiallardan ibarət ola bilər. Bu fərqliliyi müəyyən etmək üçün həmin planetlərin atmosferlərini öyrənmək lazımdır.

James Webb Kosmik Teleskopu artıq bəzi ekzoplanetlərin atmosferlərini tədqiq etməyə başlayıb. K2-12b və TOI-280d kimi “sub-Neptun” planetlərin atmosferində metan və karbon dioksid aşkar edilib. Xüsusilə TOI-280d-nin karbon-oksigen nisbəti yüksəkdir ki, bu da onun sod planet ola biləcəyini göstərir.

Bu planetlərin yaşayış üçün uyğunluğu ilə bağlı maraqlı nəticələr var. Onların almaz nüvələri ola bilər ki, bu da planetin mantiyasında uçucu maddələrin dövriyyəsini yavaşladar və maqnit sahəsi yaratmağı çətinləşdirər. Bununla belə, onlar metan və digər uçucu üzvi maddələrlə zəngindir ki, bunlar da prebiotik kimya üçün əsas şərtlərdən hesab olunur.

Bu planetlərin gələcək taleyini anlamaq üçün daha çox məlumat tələb olunur. Atmosfer tədqiqatları və su dünyaları ilə sod dünyalarını fərqləndirən modellərin inkişaf etdirilməsi vacibdir. Astronomlar bu istiqamətdə işlərini davam etdirərkən, bəlkə də bir rejissor sod planetlərin metan dənizlərində izolyasiya edilmiş qayıqda üzən bir obraz haqqında film çəkə bilər. Axı Kevin Costner hələ də aktiv aktyordur.