Məşhurların hüquqları pozulur

Hindistanın məşhur aktyorları Abhishek və Aishwarya Bachchan, süni intellekt vasitəsilə yaradılan və onları yanlış və açıq-aşkar təhqiramiz vəziyyətlərdə təsvir edən videoların onların şəxsi hüquqlarını pozduğunu iddia edərək Dehli Ali Məhkəməsinə müraciət ediblər. Onlar yalnız kompensasiya tələb etməyib, həm də gələcəkdə bu cür məzmunun süni intellekt modellərinin öyrədilməsində istifadəsinin qarşısını almaq üçün tədbirlər görülməsini istəyiblər.

Şəxsi hüquqlar və süni intellektin təsiri

Şəxsi hüquqlar, ad, görünüş, səs və digər şəxsiyyət göstəricilərinin icazəsiz istifadəsinə qarşı qoruma təmin edir. Bu hüquqlar şəxsi məxfiliyi və iqtisadi müstəqilliyi qorumaq məqsədilə yaradılıb. Lakin süni intellekt, xüsusən də dərin saxtakarlıqlar (deepfake) kimi generativ texnologiyalar, bu hüquqları daha da həssas vəziyyətə gətirib. Dərin saxtakarlıqlar yalan məlumat yaymaq, şantaj etmək və cəmiyyətdə etibarı sarsıtmaq üçün istifadə olunur. Bu isə süni intellektin nəzarətsiz istifadəsinin insan şəxsiyyətini bir növ mal halına gətirdiyini göstərir.

Hüquqi yanaşmalar: Hindistan və dünya

Hindistanda şəxsi hüquqlar Konstitusiyanın 21-ci maddəsinə əsasən qorunur, lakin bu hüquqlar hələ də tam kodlaşdırılmayıb. Son illərdə bir sıra məhkəmə işləri süni intellektin təsirlərini üzə çıxarıb. Məsələn, 2022-ci ildə Amitabh Bachchan-ın şəxsiyyət hüquqları tanındı, 2023-cü ildə isə Anil Kapoor-un məşhur ifadəsinin süni intellektlə təkrarlanması qadağan edildi. Lakin bu hüquqların qorunması hələ də reaktiv xarakter daşıyır.

ABŞ-da şəxsi hüquqlar daha çox iqtisadi mülkiyyət kimi qəbul edilir və hər bir ştatda fərqli qanunlarla tənzimlənir. Məsələn, Tennessi ştatında 2024-cü ildə qəbul edilən ELVIS Aktı, süni intellektin səsləri və ya görüntüləri icazəsiz istifadə etməsini qadağan edir. Avropa İttifaqı isə şəxsi hüquqları ləyaqət əsaslı modelə uyğun qoruyur və 2024-cü ildə qəbul edilən AI Aktı dərin saxtakarlıqları yüksək riskli texnologiyalar kimi təsnif edir.

İnsan və süni intellekt: etik dilemmlar

Süni intellektin insan hüquqları üzərindəki təsiri ilə bağlı akademik müzakirələr etik, ləyaqət və müstəqillik prinsiplərinə əsaslanır. UNESCO-nun 2021-ci ildə qəbul etdiyi Süni İntellektin Etikası Tövsiyəsi, bu texnologiyaların insanları istismar etməməsini təmin etmək üçün əsas çərçivə təqdim edir. Lakin Hindistan kimi ölkələrdə qanunların parçalanmış olması süni intellektin nəzarətini çətinləşdirir.

Nəticə: Qlobal əməkdaşlıq zərurəti

Müxtəlif ölkələrin fərqli hüquqi yanaşmaları süni intellektin transsərhəd təbiətinə uyğun gəlmir. Hindistan hökumətinin 2024-cü ildə qəbul etdiyi dərin saxtakarlıqlar üzrə təlimat bir başlanğıc olsa da, daha güclü tədbirlər tələb olunur. Qlobal əməkdaşlıq və UNESCO prinsiplərinin tətbiqi etik problemlərin qarşısını almağa kömək edə bilər.