Son dövrlərdə süni intellekt sahəsindəki inkişaflar insanın səbəb olduğu pandemiyaların riskini beş dəfə artıraraq daha təhlükəli vəziyyət yarada bilər. Bu, TIME jurnalına eksklüziv olaraq təqdim edilən bir araşdırmanın nəticələrinə əsaslanır. Süni intellekt şirkətləri OpenAI və Anthropic də son aylarda bu məsələ ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə ediblər. Onlar bildiriblər ki, hazırkı süni intellekt alətləri, potensial olaraq, bioloji silah yaratmaq istəyən şəxslərə yardım edə biləcək səviyyəyə çatıb.

Uzun müddətdir ki, virusların laborator texnologiyalar vasitəsilə dəyişdirilməsi mümkündür. Lakin yeni inkişaf, süni intellekt əsaslı çatbotların, məsələn, ChatGPT və ya Claude kimi sistemlərin, amatör bioloqlara ölümcül bioloji silah yaratmaq üçün dəqiq məsləhətlər verə bilməsi ilə bağlıdır. Təhlükəsizlik üzrə mütəxəssislər bu cür texniki problemlərin həll edilməsini indiyə qədər terror qruplarının bioloji silah yaratmaq qabiliyyətinə mane olan əsas faktor kimi qiymətləndirirdilər. Araşdırmanın həmmüəllifi Seth Donoughe qeyd edir ki, süni intellektin inkişafı ilə bu bilik daha geniş kütlələr üçün əlçatan ola bilər.

2024-cü ilin dekabrından 2025-ci ilin fevralına qədər Forecasting Research Institute 46 bio-təhlükəsizlik mütəxəssisi və 22 yüksək proqnoz qabiliyyətinə malik "superproqnozçu" ilə sorğu keçirib. Sorğu iştirakçıları hər il insanın səbəb olduğu pandemiya riskini təxminən 0,3% olaraq qiymətləndiriblər. Lakin süni intellekt alətləri çətin virologiya problemlərini mütəxəssis səviyyəsində həll edə bilsəydi, bu riskin 1,5%-ə yüksələcəyi, yəni beş dəfə artacağı bildirilib.

Əhəmiyyətli məqam odur ki, Donoughe və komandası bu texniki qabiliyyəti sınaqdan keçirmək üçün süni intellekt sistemlərini test ediblər. 2025-ci ilin aprel ayında bu testlərin nəticələri açıqlanıb: hazırkı qabaqcıl süni intellekt sistemləri çətin problemlərin həllində PhD səviyyəli viroloqları üstələyə bilir. Bu, süni intellektin insanın səbəb olduğu pandemiyalar riskini artıracağı ilə bağlı narahatlıqları təsdiqləyir.

Bununla belə, bəzi mütəxəssislər nəticələrə skeptik yanaşmağın vacib olduğunu bildirirlər. Proqnozlaşdırma dəqiq elm deyil və nadir hadisələrin ehtimallarını düzgün qiymətləndirmək çətindir. Məsələn, sorğu iştirakçılarının əksəriyyəti süni intellektin virologiya testlərində insanı üstələyəcəyini 2030-cu ildən əvvəl gözləmədiklərini bildirmişdilər. Lakin Donoughe-nin testləri bu səviyyənin artıq əldə edildiyini göstərdi. Buna baxmayaraq, araşdırma müəllifləri hesab edirlər ki, nəticələr ümumi olaraq narahatedici istiqaməti göstərir.

Araşdırma həmçinin süni intellektin bioloji silah riskini azaltmaq üçün tədbirlər təklif edir. Bu tədbirlər iki əsas kateqoriyaya bölünür. Birinci kateqoriya model səviyyəsində təhlükəsizlik tədbirlərini əhatə edir. Süni intellektin bioloji silah yaratmaq üçün nəzərdə tutulan sorğulara cavab verməsinin qarşısını almaq üçün OpenAI və Anthropic kimi şirkətlərin səyləri təqdir olunur. Həmçinin "açıq model"lərin yayılmasının məhdudlaşdırılması və süni intellekt modellərinin "jailbreak" edilməsinin qarşısını almaq da bu riskləri azaltmaq üçün təklif edilir.

İkinci kateqoriya isə nuklein turşularını sintez edən şirkətlərə məhdudiyyətlər tətbiq etməyi əhatə edir. Hazırda bu şirkətlərə genetik kod göndərərək müvafiq bioloji materiallar əldə etmək mümkündür. Lakin bu şirkətlərə daxil olan genetik kodları zərərli olub-olmamasını yoxlamaq üçün qanuni öhdəlik yoxdur. Araşdırma müəllifləri laboratoriyaların genetik ardıcıllıqları yoxlamasını və "müştərini tanı" prosedurlarını tətbiq etməsini tövsiyə edirlər.

Əgər bu təhlükəsizlik tədbirləri həyata keçirilsə, süni intellektin pandemiya riskini artırma ehtimalı 0,4%-ə endirilə bilər ki, bu da mütəxəssislərin əsas proqnozu olan 0,3%-ə yaxın bir göstəricidir. Forecasting Research Institute-un baş direktoru Josh Rosenberg bildirir ki, "ümumilikdə, bu yeni bir risk sahəsi kimi diqqətə layiqdir. Lakin bu riskə qarşı yaxşı siyasət tədbirləri mövcuddur."