Superkütləvi qara dəliklər (SMQD) ulduzların taleyini necə dəyişdirir? Astronomlar bu fenomenin yeni bir nümunəsini araşdıraraq, kosmosun sirli hadisələrindən birinə daha dərindən nəzər salırlar. Bu dəfə, bir ulduzun superkütləvi qara dəlik tərəfindən hissə-hissə məhv edildiyi və iki il aralıqla iki dəfə parlayan işıq şüası müşahidə edildi. Bu hadisə "2022dbl" adlandırılıb və onun müşahidələri "The Astrophysical Journal Letters" jurnalında dərc edilib. Tədqiqatın baş müəllifi, Böyük Britaniyanın Lancaster Universitetindən Dr. Lydia Makrygianni, bu fenomenin "Standart TDE-lərin (tidal disruption events) qismən ulduz parçalanmaları ola biləcəyini" göstərdiyini bildirir.

TDE-lər nadir hadisələrdir və superkütləvi qara dəliklərin davranışını öyrənmək üçün astronomlara unikal imkanlar təqdim edir. Bu nəhənglər, böyük qalaktikaların mərkəzində yerləşir və onların güclü cazibə qüvvəsi ətraf bölgəni idarə edir. Qalaktikamızın mərkəzindəki SMQD, ulduzların orbitlərindən onların mövcudluğuna dair sübutlar ilə kəşf edilib. Tədqiqatçılar bildirirlər ki, bəzən qalaktikaların mərkəzindəki ulduzlar SMQD-yə çox yaxınlaşır və "spagettifikasiya" adlanan proses zamanı parçalanaraq məhv olur.

"2022dbl" hadisəsi, optik-ultrabənövşəyi TDE kimi təsnif edilir. Bu hadisədə ulduz, qara dəliyin cazibəsi ilə qismən parçalanaraq, parlaq işıq şüası yayır. Maraqlıdır ki, bu hadisə iki dəfə, 700 gün aralıqla baş verib. Tədqiqatçılar ikinci işıq şüasının, birinciyə çox oxşar olduğunu, lakin daha zəif və ultrabənövşəyi işıqda daha yavaş azaldığını qeyd edirlər.

Bu fenomenin səbəbləri ilə bağlı müxtəlif nəzəriyyələr mövcuddur. Tədqiqatçılar, işıq şüasının cazibə linzalaması (gravitational lensing) və ya iki fərqli ulduzun ayrı-ayrı parçalanmaları kimi izahları istisna ediblər. Onların riyazi və analitik modelləri göstərir ki, hər iki işıq şüası eyni ulduzun eyni qara dəlik tərəfindən qismən parçalanması nəticəsində yaranıb.

Tel-Əviv Universitetindən Professor Arcavi, bu fenomenin təkrar baş verə biləcəyini irəli sürür. "Əgər 2026-cı ilin əvvəlində üçüncü parlayan işıq şüası müşahidə etsək, bu, ikinci işıq şüasının da ulduzun qismən parçalanması nəticəsində baş verdiyini sübut edəcək," deyə Arcavi bildirir. Bu halda, optik TDE-ləri tam ulduz parçalanmaları kimi qəbul etmək yanlış ola bilər.

Digər nəzəriyyələr isə optik və X-ray TDE-lərin müşahidə bucağı ilə əlaqəli ola biləcəyini irəli sürür. X-ray TDE-lər, qara dəliyin akresiya diskini üzbəüz müşahidə etdiyimizdə görünür. Optik TDE-lərdə isə, toz və dağıntılar X-ray şüalarını udaraq onları daha aşağı enerji səviyyələrində yayımlayır.

Bu araşdırmalar, superkütləvi qara dəliklərin ulduzlarla qarşılıqlı təsirinin daha mürəkkəb olduğunu göstərir. Tədqiqatçılar, optik-ultrabənövşəyi TDE-lərin emissiya mexanizmlərini yenidən qiymətləndirmək və bu fenomenlərin qalaktikalardakı yayılma səbəblərini araşdırmağın vacib olduğunu vurğulayırlar.