Supernovaları Sürətlə Aşkar Etmək Üsulu

Supernovalar kainatın ən enerjili və möhtəşəm hadisələrindən biridir. Bu fenomenlər ulduzların həyat dövrünün sonuna çataraq mərkəzində qravitasiya çöküşü yaşaması, xarici təbəqələrini partlayışla atması nəticəsində baş verir. Astronomlar üçün supernovalar yalnız ulduzların təkamülünü öyrənmək üçün deyil, həm də kainatın genişlənmə sürətini ölçmək və məsafəni təyin etmək üçün vacibdir. Onların parlaqlığı onları "standart şamlar" kimi etibarlı edir.

Yeni Protokol və Metod

Supernovaları aşkar etmək çətin olsa da, astronomlar yüksək tezlikli səma müşahidələri sayəsində bu sahədə irəliləyişlər əldə edirlər. İspaniyanın Barselona şəhərində yerləşən Kosmik Elmlər İnstitutunun (ICE-CSIC) yeni araşdırması bu hadisələri sürətlə aşkar etmək üçün protokol və metodlar hazırlayıb. Araşdırmaya ICE-CSIC və Kataloniya Kosmik Araşdırmalar İnstitutunun (IEEC) əməkdaşı Lluís Galbany rəhbərlik edib. Bu metod geniş sahəli səma müşahidələrini teleskoplarla dərhal izləməklə birləşdirir.

Araşdırma ICE-CSIC, IEEC, Avropa Cənub Rəsədxanası (ESO), yüksək enerjilər fizikası institutları və dünyanın müxtəlif universitetləri ilə əməkdaşlıq çərçivəsində aparılıb. Araşdırma nəticələri "Journal of Cosmology and Astroparticle Physics" (JCAP) jurnalında dərc olunub.

Supernovaların Erkən Aşkarının Əhəmiyyəti

Supernovaların ilk saatlarında və günlərində aşkar edilməsi astronomlara partlayışın mənşə sistemi haqqında məlumat əldə etməyə və fərqli model nəzəriyyələrini müqayisə etməyə imkan verir. Ulduz partlayışları əsasən iki kateqoriyaya bölünür: termonüvə supernovaları və nüvə çöküşü supernovaları. Termonüvə supernovaları 8 günəş kütləsindən az olan ulduzlarda baş verir, nüvə çöküşü supernovaları isə daha böyük kütləyə malik ulduzlarda meydana gəlir.

Galbany ICE-CSIC mətbuat şərhində qeyd edir: "Ulduzlar nüvə sintezindən enerji alır, lakin daha ağır atomlar sintez edildikdə enerji artıq yaranmır və ulduzun nüvəsi qravitasiya çöküşü yaşayır. Bu anda ulduzun daxili təzyiqi sürətlə artır və partlayış baş verir. Bu hadisələri mümkün qədər tez görmək vacibdir."

Yeni Protokolun Tətbiqi

Yeni protokol əvvəlki gecənin müşahidələrində görünməyən, ancaq bir qalaktika daxilində olan işıq mənbələrini axtarır. Bu şərtlər yerinə yetirildikdə, Gran Telescopio Canarias (GTC) teleskopunun OSIRIS aləti işə salınır və partlayışdan spektrlər əldə edilir. Galbany deyir: "Supernova spektri bizə ulduzun hidrogen ehtiva etdiyini və bunun nüvə çöküşü supernovası olduğunu göstərir. Erkən aşkar edilən supernovalar fotometriya və işıq əyrilərinin analizi üçün daha çox məlumat əldə etməyə imkan verir."

Pilot Araşdırmanın Nəticələri

Komanda GTC məlumatları ilə metodu test edərək 10 supernovanı aşkar edib, bunların ikisi partlayışdan sonrakı ilk 48 saatda müəyyən edilib. Bu hadisələr bərabər olaraq termonüvə və nüvə çöküşü kateqoriyalarına bölünüb. Araşdırmanın uğurlu nəticələri daha sürətli aşkar etmə imkanlarının olduğunu göstərir. Galbany deyir: "Bu pilot araşdırmadır. Gələcəkdə daha geniş fotometrik müşahidələrlə erkən spektral analizlər sistematik şəkildə aparılacaq."

Gələcəkdə Planlar

Komanda gələcəkdə La Silla Southern Supernova Survey (LS4) və Legacy Survey of Space and Time (LSST) kimi layihələrdə daha geniş miqyaslı müşahidələr aparmağı planlaşdırır.

Nəticə

Supernovaların erkən aşkar edilməsi astronomiyaya yeni imkanlar təqdim edir. Bu sahədə irəliləyişlər kosmik hadisələri daha dərindən anlamaq üçün vacibdir.