Sürətli radio partlayışlar (FRB) astronomiyada son illər böyük maraq doğuran hadisələrdən biridir. Bu fenomenlər adətən bir millisekund davam edir və Kainatın plazmasında mövcud olan maqnit sahələri və qaz paylanmaları haqqında nadir məlumatlar təqdim edir. Son olaraq, FRB 20240304B adlı bir partlayış qeydə alınıb və onun inanılmaz məsafəsi alimləri heyrətləndirib.

Bu partlayış ilk dəfə 4 mart 2024-cü ildə Cənubi Afrikanın MeerKAT radio teleskopu tərəfindən aşkar edilib. FRB 20240304B-nin qırmızı sürüşmə göstəricisi (redshift) 2.148±0.001 olaraq ölçülüb ki, bu da Böyük Partlayışdan təxminən 3 milyard il sonra baş verdiyini göstərir. Bu, 11 milyard ildən çox məsafəni qət edərək Yerə çatan işıqdır.

FRB-nin mənbəyini müəyyən etmək üçün müxtəlif rəsədxanalarda araşdırmalar aparılıb. Yerüstü teleskoplardan və arxiv məlumatlarından istifadə edilməsinə baxmayaraq, ilkin cəhdlər nəticəsiz qalıb. Lakin James Webb Kosmik Teleskopunun NIRCam və NIRSpec cihazları vasitəsilə FRB-nin host qalaktikası müəyyənləşdirilib və onun spektral qırmızı sürüşməsi ölçülüb.

Radio dalğalarının yayılma sürəti təxminən 2,330 parsek/kub santimetr olaraq qeydə alınıb. Bu göstərici FRB-nin mənşəyinin son dərəcə uzaq olduğunu təsdiqləyir. Bu ölçü radio siqnalının sərbəst elektronlar tərəfindən necə uzadıldığını və gecikdirildiyini daha dəqiq təsvir edir. Bu məlumatlar siqnalın keçdiyi böyük məsafələri ortaya qoyan bir "barmaq izi" rolunu oynayır.

Bu kəşf, lokalizasiya edilmiş FRB-lərin qırmızı sürüşmə göstəricisi sahəsindəki müşahidə sərhədini ikiqat artırır və Kainatın tarixi boyunca ionlaşmış baryonları araşdırmağa imkan yaradır. Əvvəlki FRB aşkarlamaları yalnız Kainatın kosmik zamanın yarısına qədər olan dövrünü əhatə edirdi, lakin FRB 20240304B Kainatın hələ "gənc" olduğu dövrə qədər müşahidə sərhədini genişləndirir.

Host qalaktika özü də maraqlı məlumatlar təqdim edir. Bu qalaktika kütlə baxımından kiçik, ulduz formalaşması baxımından aktivdir. Bu fakt, FRB-lərin mənşəyinin nisbətən qısa zaman ölçüləri ilə baş verə biləcəyini göstərir. Bu da sürətli radio partlayışlarının güclü maqnitləşmiş neytron ulduzları olan magnetarlarla əlaqəli olduğunu təsdiqləyir.

FRB 20240304B-nin müşahidəsi, həmçinin gigaparsek miqyaslı kompleks maqnit sahələrinin strukturlarını ortaya qoyur. Siqnal Yerdəki detektorlarımıza çatana qədər bir neçə strukturdan keçib və hər biri siqnal üzərində öz izini buraxıb. Bu müşahidələr, FRB-lərin ulduz formalaşmasının ən aktiv dövründə qalaktikaların yaranmasını araşdırmaqda mühüm rol oynaya biləcəyini göstərir.

FRB 20240304B-nin meydana gəldiyi dövr astronomlar tərəfindən "kosmik günorta" adlandırılan, ulduzların ən sürətlə formalaşdığı dövrə təsadüf edir. Gələcək nəsil teleskopların istifadəyə verilməsi ilə, FRB kimi qısa müddətli siqnallar Kainatın uzaq keçmişindən gələn mesajçı rolunu oynayacaq və bizə onun erkən, xaotik gənclik dövründən strukturlaşmış kainata necə çevrildiyini anlamaqda kömək edəcək.