Tibetdə ekstremal şərait və insan adaptasiyası

Tibet Yaylası, göylərə yüksələn sonsuz dağ silsilələri ilə möhtəşəm mənzərə yaradır. Ancaq bu gözəlliyin arxasında sərt bir reallıq gizlənir: aşağı atmosfer təzyiqi və oksigen çatışmazlığı. Buna baxmayaraq, tibetlilər 10000 ildən çoxdur bu şəraitdə yaşamağa davam edirlər. Alimlərin apardığı araşdırmalar göstərir ki, onların bədənləri bu ekstremal mühitə uyğunlaşıb.

Alimlərin araşdırmaları

Case Western Reserve Universitetinin antropoloqu Cynthia Beall və onun komandası, Tibetdəki qadınları araşdıraraq maraqlı nəticələr əldə edib. Araşdırmalar göstərir ki, uzun evliliklərə sahib olan və erkən yaşda ana olan qadınlar, oksigeni toxumalara daha effektiv çatdıran genetik xüsusiyyətlərə malikdirlər. Beall, bu genetik xüsusiyyətlərin yüksək dağ şəraitində təbii seçimin davam etdiyini sübut etdiyini bildirib.

Araşdırma Nepaldakı Upper Mustang bölgəsində, 46-86 yaş arası tibetli qadınlar üzərində aparılıb. Bu qadınlar, yüksək oksigen doyma səviyyələrinə sahib olmasına baxmayaraq, qırmızı qan hüceyrələrində hemoglobin konsentrasiyasının aşağı olması ilə diqqət çəkib. Bu xüsusiyyətlər onlara daha sağlam uşaqlar dünyaya gətirmək imkanı yaradıb.

Genetik uyğunlaşmalar

Tibetlilərin genetik uyğunlaşma mexanizmləri arasında EGLN1 və EPAS1 genləri önəmli yer tutur. Bu genlər, oksigen çatışmazlığına qarşı bədəndə uyğunlaşma proseslərini tənzimləyir. EPAS1 geni, tibetlilərin geniş ürək mədəcikləri və daha yüksək qan dövranı ilə oksigeni toxumalara daha effektiv çatdırmasına kömək edir. Mütəxəssislər, bu genin Denisovanlardan miras qaldığını düşünür.

İnsan təkamülünün sübutu

Tibetdəki bu genetik adaptasiyalar, təkamülün hələ də davam etdiyini sübut edir. Yüksək dağ şəraitində yaşamağın yaratdığı çətinliklər, tibetli anaların sağlam uşaqlar dünyaya gətirməsi ilə nəticələnən genetik xüsusiyyətlərin seçilməsinə səbəb olub. Beall qeyd edir ki, bu adaptasiyalar insan bədəninin yüksək dağ şəraitində homeostazı təmin etmək üçün müxtəlif yollar tapdığını göstərir.

Tibet Yaylası, təkamülün insan həyatında necə davam etdiyini və təbiətin sərt şərtlərinə uyğunlaşmanın mümkün olduğunu sübut edən bir nümunədir.