Astronomlar 2023-cü ildə kosmosda indiyə qədər qeydə alınan ən fövqəladə partlayışlardan birini müşahidə etdilər. Bu hadisə təxminən 750 milyon işıq ili uzaqlıqda baş verdi və 7 iyul tarixində Zwicky Keçici Obyektlər Təsisi (ZTF) tərəfindən qeydə alındı. Əvvəlcə bu hadisə adi bir supernova kimi göründü və SN 2023zkd adı verildi.

Lakin altı ay sonra aparılan araşdırmalar bu partlayışın qeyri-adi cəhətlərini ortaya çıxardı. Məlumatların təkrar analizində SN 2023zkd-nin qeyri-adi bir şəkildə yenidən parlaqlaşdığı aşkarlandı. Bu cür davranış adi supernovalarda müşahidə edilmir. Alimlər, bu hadisənin bir nəhəng ulduzun qara dəliyi udmağa çalışması nəticəsində baş verə biləcəyini düşünürlər.

NSF Süni İntellekt və Fundamental İnteqrasiyalar İnstitutundan astronom Aleksandr Qalyano bu barədə belə danışdı: “Araşdırmamız göstərir ki, bu partlayış bir qara dəliklə baş verən kəskin qarşılıqlı əlaqə nəticəsində baş verib. Bu, ulduzların belə yaxın qarşılıqlı təsirlər nəticəsində məhv ola biləcəyinə dair indiyə qədərki ən güclü sübutdur.”

Supernovalar müxtəlif formalarda baş verə bilər. Onlar adətən (lakin həmişə deyil) nəhəng bir ulduzun ölümünü və ya ağ cırtdan ulduzda baş verən termonüvə partlayışını əhatə edir. Adətən, supernovalar parlaq işıq saçır və sonra həftələr və aylar ərzində tədricən sönür.

Lakin SN 2023zkd hadisəsi fərqli idi. 240 gün sonra, hadisə təkrar parlaqlaşdı və ilkin supernova ilə eyni səviyyədə işıq yaydı. Bu, alimləri hadisənin səbəblərini daha dərindən araşdırmağa vadar etdi. Onlar süni intellektdən istifadə edərək hadisənin əvvəlki illərdə qeydə alınmış məlumatlarını təhlil etdilər və dörd ildən çox müddət ərzində obyektin tədricən parlaqlaşdığı və qəribə dalğalanmalar göstərdiyini aşkar etdilər.

Araşdırmalar göstərdi ki, bu fenomen böyük bir ulduz və kompakt bir obyektin – qara dəliyin – sıx orbitdə qarşılıqlı təsirindən qaynaqlana bilər. Onlar bir-birinə yaxınlaşdıqca, ulduzun kütləsi azaldı və bu, parlaq işıq yayılmasına səbəb oldu. Nəhayət, qara dəlik ulduzu udmağa çalışdı, lakin bu qarşılıqlı təsir ulduzda supernova partlayışına səbəb oldu.

Partlayışın ilk zirvəsi, supernovanın sistem ətrafında olan az sıxlıqlı qazla toqquşması nəticəsində baş verdi. İkinci zirvə isə ulduzun son illərində itirdiyi qalın materialın toqquşması ilə əlaqədar idi. Bu hadisə, qara dəliyin sistemdəki təsirinin nəticəsi idi.

Astronomlar qeyd edir ki, belə hadisələr nadir olsa da, qeyri-mümkün deyil. Qara dəliyin cazibə qüvvəsi, kütləsi eyni olan bir ulduzunki ilə müqayisə edilə bilər. Lakin qara dəlik çox kompakt olduğu üçün onun ətrafında daha yaxın məsafədə güclü cazibə qüvvəsi yaranır.

Bu araşdırma, ulduzların necə yaşayıb öldüyünü başa düşmək üçün yeni imkanlar açır. Aleksandr Qalyano deyib: “Artıq bu nadir hadisələri baş verdikləri anda avtomatik olaraq izləyə bilirik. Bu isə ulduzların ömrü ilə ölümü arasındakı əlaqəni başa düşmək baxımından çox həyəcanvericidir.”

Tədqiqatın nəticələri “The Astrophysical Journal” jurnalında dərc olunacaq və onun ilkin versiyası arXiv platformasında mövcuddur.