Latın Amerikası fermerləri üçün vampir yarasalarının yaratdığı problemlər ciddi narahatlıq doğurur. Bu yarasaların dişləmələri inəkləri zəiflədir, infeksiyaların yaranmasına şərait yaradır. Daha da təhlükəli olan isə onların bəzən daşıdığı quduzluq virusudur. Bu virus həm heyvanların, həm də insanların həyatına son qoya bilər. Alimlər indi yarasalara qarşı quduzluq virusuna qarşı innovativ bir peyvənd tətbiq etmək üçün onların qarşılıqlı təmizlənmə vərdişindən faydalanaraq yeni bir üsul hazırlayıblar.

12 iyun tarixində biorXiv platformasında dərc edilən bir araşdırmada tədqiqatçılar, vampir yarasaların (Desmodus rotundus) bir koloniyasına qalın bir gel formasında oral peyvənd tətbiq etdikdən sonra, qarşılıqlı yalama vasitəsilə peyvəndin sürətlə yayıldığını göstəriblər. Virginia Tech universitetindən xəstəlik ekologiyası üzrə mütəxəssis Luis Escobar bu fikri "innovativ" adlandırıb və bildirib ki, bu, yarasaların oral peyvəndlə vaksinasiya edilməsi sahəsində ilk cəhddir.

Yarasalar hər il Mərkəzi və Cənubi Amerikada orta hesabla 450 quduzluq epidemiyasına səbəb olur və bu, fermerlərə təxminən 50 milyon ABŞ dolları zərər vurur. Quduzluq virusu donuzlara və atlara da yayılaraq kiçik fermerləri xüsusilə ağır təsirə məruz qoyur. Escobar qeyd edir ki, "yalnız bir inəyi olan az gəlirli ailə üçün bu itki böyük təsirə malikdir".

Bu təhlükənin qarşısını almaq üçün insanlar bəzən vampir yarasalarının yaşadığı mağaraları və ya ağac boşluqlarını yandıraraq yarasaları məhv etməyə çalışıblar. Lakin bu cür üsullar faydalı meyvə və həşərat yeyən yarasa növlərini də məhv edir. Princeton Universitetindən yarasa tədqiqatçısı Gerald Carter qeyd edir ki, əvvəlcə bu yarasalara zəhərli gel tətbiq edərək koloniyanı məhv etmək ideyası ümidverici görünürdü. Lakin bu yanaşma tam təsirli deyil və bəzən daha çox problem yaradır. Yarasaların bir hissəsi məhv olsa da, sağ qalanlar yeni yerlərə köçərək quduzluğu daha da geniş yayırlar.

Yarasaların peyvənd edilməsi daha yumşaq bir yanaşma olardı, lakin bunu həyata keçirmək asan deyil. "Vəhşi heyvanları peyvəndlə iynə vurmaqla vaksinasiya etmək mümkün deyil," deyə ABŞ Geoloji Xidmətinin Milli Vəhşi Təbiət Sağlamlıq Mərkəzindən epidemioloq Tonie Rocke bildirir. Buna görə onun komandası vampir yarasalarının sosial davranışlarını nəzərə alaraq bir oral peyvənd hazırlayıb. Bu peyvənd quduz virusunu yaymağın qarşısını alır və yarasaları mal-qara üçün təhlükəsiz edir. Peyvənd qalınlaşdırıcı maddə olan karboksimetil sellüloza ilə qarışdırılıb və gelə floresan birləşmə əlavə edilib ki, koloniyadakı yayılmanı izləmək mümkün olsun.

Tədqiqatçılar peyvənd metodunu Meksikanın Jalisco ştatının Casimiro Castillo qəsəbəsindəki bir vampir yarasa koloniyasında sınaqdan keçiriblər. 2024-cü ilin oktyabr ayında, gecə vaxtı torlardan istifadə edərək koloniyadan 117 yarasadan 24-nü tutub, onların kürəyinə peyvənd gelini tətbiq ediblər və sonra onları yenidən sərbəst buraxıblar. Üç gün və yeddi gün sonra yenidən 48 yarasanı tutaraq onların tüklərindən floresans nümunələr götürüblər. Tədqiqat nəticələri göstərib ki, yarasa koloniyasının 88%-i peyvənd olunub. Yetkin kişi yarasalar gelin tüklərinə daha az sahib idi, bu da sosial təmizlənmənin əsasən yetkin dişi və gənc yarasalar arasında yayğın olduğunu göstərir.

Alimlər qeyd edir ki, quduzluq peyvəndinə ehtiyac daha da artacaq, çünki bir çox ölkələrdə artan mal-qara populyasiyası yarasa populyasiyalarını da artırır. Bundan əlavə, iqlim dəyişikliyi vampir yarasalarının şimal istiqamətində yayılmasına şərait yaradır; onlar artıq ABŞ-ın cənub sərhədindən cəmi 50 kilometr uzaqlıqda tapılıb.

Tədqiqatçılar peyvənd metodunun geniş miqyaslı sınaqlar üçün potensialını vurğulayırlar. Bu yanaşma quduzluq virusunu yaymağın qarşısını alır, lakin onun yarasaların özlərinə faydalı olub-olmadığı hələ də aydın deyil. Əgər faydalı olarsa, bu, populyasiyanın daha da artmasına səbəb ola bilər.

Bu strategiya ABŞ-da quduzluq virusu daşıyan digər yarasa növlərində də tətbiq oluna bilər. ABŞ-da quduzluqdan ölüm hallarının 90%-i insan-yarasa təması nəticəsində baş verir. Alimlər həmçinin bu yanaşmanın yarasaları başqa bir ciddi təhlükədən - "ağ burun sindromu" adlı ölümcül göbələk xəstəliyindən qorumaq üçün istifadə oluna biləcəyini bildirirlər. Bu xəstəlik son 20 ildə Şimali Amerika yarasalarına ağır zərbə vurub. Rocke və onun həmkarları bu göbələyə qarşı peyvəndi kiçik qəhvəyi yarasalar (Myotis lucifugus) üzərində uğurla sınaqdan keçiriblər. Ola bilsin ki, gələcəkdə bu cür peyvəndlər də sosial təmizlənmə vasitəsilə yayıla bilər.