Yaşıl Texnologiyanın Gizli Qəhrəmanları: Nadir Torpaq Elementləri

Nadir Torpaq Elementləri Nədir?

Nadir torpaq elementləri 17 metal elementdən ibarət bir qrupdur: 15 lantanid, həmçinin skandium və yitrium. Bu elementlər kimyəvi xüsusiyyətlərinə görə oxşardır və çox vaxt eyni minerallarda qarışıq halda tapılır. Onların ayrılması çətin və bahalı prosesdir, lakin müasir texnologiyalarda əvəzolunmazdır.

Texnologiyalarda Rolu

Nadir torpaq elementləri elektrik, maqnit və optik xüsusiyyətlərinə görə müasir texnologiyalarda geniş istifadə olunur. Məsələn, neodim-dəmir-bor maqnitləri elektrik avtomobillərinin mühərriklərində və külək turbinlərində istifadə olunur. Bu maqnitlər yüksək sürət və temperaturda belə səmərəli işləmə qabiliyyətinə malikdir. Eyni zamanda, fosforlar - işıq saçan maddələr - europium və terbium kimi elementlərdən hazırlanır, lazerlərdə və optik cihazlarda isə neodim və erbium istifadə olunur. Nadir torpaq elementləri həmçinin katalizatorlar, şüşə və keramika, cilalama tozları və digər xüsusi materiallarda tətbiq olunur.

Çətinliklər və Ətraf Mühitə Təsir

Bu elementlərin çıxarılması və emalı mürəkkəb və resurs tələb edən prosesdir. Mədənlərdə torpaq böyük həcmdə qazılır və minerallar ayrılır, lakin bu zaman radioaktiv tullantılar və zərərli kimyəvi maddələr ətraf mühitə təsir göstərə bilər. Nadir torpaq elementlərinin təmizlənməsi yüksək enerji və çoxsaylı kimyəvi mərhələlər tələb edir. Məsələn, solvent ekstraksiyası kimi texnologiyalar nadir torpaq elementlərinin yüksək təmizlikdə ayrılmasını təmin edir, lakin bu proses çoxlu mərhələlərdən ibarətdir və enerji intensivdir.

Çin və Qlobal Dominantlıq

Dünya üzrə nadir torpaq elementlərinin 90 milyon ton ehtiyatı olduğu təxmin edilir. Ən böyük ehtiyatlar Çində (44 milyon ton), Braziliyada (21 milyon ton), Hindistanda (6.9 milyon ton), Avstraliyada (5.7 milyon ton) və Rusiyada (3.8 milyon ton) yerləşir. Lakin bu elementlərin emalı sahəsində Çin dünya istehsalının 91%-ni təmin edir və sinterlənmiş nadir torpaq maqnitlərinin istehsalında 94%-lik paya sahibdir. Bu, digər ölkələri Çindən asılı vəziyyətə salır.

Gələcək Perspektivlər

Yaşıl texnologiyaların inkişafı ilə nadir torpaq elementlərinə tələbat artmaqdadır. Yaponiyanın 2026-cı ildə Minamitori Adası yaxınlığında dəniz dibindən nadir torpaq elementləri çıxarmağı planlaşdırması, həmçinin digər ölkələrin emal və istehsal gücünü artırmaq səyləri, bu sahədə rəqabəti daha da gücləndirəcək. Bu, həm iqtisadi, həm də texnoloji baxımdan strateji əhəmiyyət daşıyır.