1998-ci ildə alimlər supernovalar üzərində apardıqları tədqiqatlar nəticəsində kainatın genişlənməsinin sürətləndiyini aşkar etmişdilər. Bu sürətlənməyə səbəb olan güc “qaranlıq enerji” adlandırıldı. İndi isə 2,000-dən çox supernovanı analiz edən tədqiqatçılar bu enerjinin sabit olmaya biləcəyinə, hətta zəifləyə biləcəyinə dair işarələr tapıblar.

Supernova partlayışları, xüsusilə Tip Ia supernovası, ağ cırtdan adlanan ölü ulduzun çoxlu maddəni özünə çəkib partlaması nəticəsində yaranır. Bu partlayışlar o qədər parlaqdır ki, milyardlarla işıq ili uzaqlıqdan belə görünə bilir və onların parlaqlığı təxminən eyni olur. Bu xüsusiyyət onları kosmosdakı məsafələri ölçmək üçün ideal "standart şamlar" halına gətirir. Alimlər bu partlayışların işığının nə qədər uzandığını və ya "qırmızıya sürüşdüyünü" ölçərək kainatın keçmişdə hansı sürətlə genişləndiyini müəyyən edə bilirlər.

1998-ci ildəki Nobel mükafatına layiq görülmüş kəşfdən sonra astronomlar müxtəlif teleskoplar və metodlarla 2,000-dən çox Tip Ia supernovası müşahidə ediblər. Lakin fərqli mənbələrdən əldə edilən məlumatları müqayisə etmək çətin idi, çünki hər bir teleskop və tədqiqatın öz ölçmə standartları vardı. Bu problemi həll etmək üçün beynəlxalq bir qrup, "Union3" adlı standartlaşdırılmış ən böyük supernova məlumat bazasını yaratdı. Onlar 24 fərqli məlumat dəstindən 2,087 supernovanı analiz edərək bütün fərqlilikləri aradan qaldırıb eyni ölçü vahidinə gətirdilər.

Bu standartlaşdırılmış məlumat bazasını analiz edən tədqiqatçılar maraqlı bir nəticəyə gəldilər: qaranlıq enerji zamanla sabit qalmamış ola bilər. Araşdırmanın baş müəllifi, Havay Universitetindən David Rubin, "Qaranlıq enerji kainatın genişlənməsini idarə edən qüvvədir və əgər zəifləyirsə, genişlənmənin zamanla yavaşlamasını gözləmək olar" deyə bildirib.

Bu kəşf kainatın gələcəyi ilə bağlı böyük nəticələrə səbəb ola bilər. Hazırda alimlər qaranlıq enerjinin sabit qaldığı Lambda CDM modelindən istifadə edirlər. Bu modelə görə, qaranlıq enerji cazibə qüvvəsinə qarşı çıxaraq kainatın genişlənməsini davam etdirir. Lakin əgər qaranlıq enerji zəifləyirsə, kainatın gələcəyi fərqli ola bilər. Əgər qaranlıq enerji cazibə qüvvəsini üstələyərsə, kainat sonsuzadək genişlənərək "Böyük Cırılma" (Big Rip) ilə nəticələnə bilər. Əgər cazibə qüvvəsi üstün gələrsə, genişlənmə yavaşlayıb dayanacaq və "Böyük Çöküş" (Big Crunch) adlanan proses baş verə bilər. Əgər bu iki qüvvə balansda olarsa, kainat sabit bir vəziyyətə çata bilər.

Bu tədqiqatın xüsusilə həyəcanverici tərəfi odur ki, nəticələr tək bir mənbədən gəlmir. Qalaktikaların necə qruplaşdığını öyrənən "Dark Energy Spectroscopic Instrument" (DESI) adlı başqa bir tədqiqat da qaranlıq enerjinin dəyişə biləcəyinə dair oxşar işarələr tapıb.

Araşdırmaçılar hələlik qaranlıq enerjinin dəyişdiyini tam əminliklə təsdiq etməyə hazır deyillər, çünki sübutlar hələ kifayət qədər güclü deyil. Gələn il ərzində məlumat bazasına yüzlərlə yeni supernova əlavə ediləcək ki, bu da ölçmələrin dəqiqliyini artıracaq. Daha uzaq perspektivdə isə Vera C. Rubin Rəsədxanası və Nancy Grace Roman Kosmik Teleskopu gələcək onillikdə on minlərlə yeni supernova kəşf edəcək.

Bu tədqiqatlar qaranlıq enerjinin təbiətini daha yaxşı anlamağa və kainatın gələcəyi ilə bağlı daha dəqiq proqnozlar verməyə kömək edəcək.