Yer kürəsinin maqnit sahəsi planetimizi zərərli kosmik radiasiyadan qoruyan görünməz bir qalxan rolunu oynayır. Bu qalxan atmosferimizi qoruyaraq həyatın mümkün olmasını təmin edir. Marsda isə bu müdafiə sistemi itirildiyi üçün planet kosmik hissəciklərin daimi bombardmanına məruz qalır. Yer kürəsi isə milyardlarla ildir bu həyati önəmli müdafiə sistemini qoruyub saxlayıb.

ETH Sürix Universiteti və Çinin Cənub Elm və Texnologiya Universiteti alimləri tərəfindən aparılan yeni araşdırma, maqnit sahəsinin necə yarandığını və Yer kürəsinin daha gənc olduğu dövrlərdə də bu sahənin mövcud olub-olmadığını öyrənməyə imkan yaradıb. Bu tədqiqatlar Yer kürəsinin erkən dövrlərinə dair anlayışlarımızı əsaslı şəkildə dəyişdirir.

Məlumdur ki, Yer kürəsinin maqnit sahəsi "dinamo effekti" adlanan prosesdən yaranır. Planetin dərinliklərində maye halında olan dəmir və nikel nüvəsi zamanla soyuyaraq konveksiya cərəyanları adlanan axınlar yaradır. Yer kürəsi fırlandıqca, bu axınlar burğuya bənzər formalara çevrilir və elektrik cərəyanları yaradır. Bu cərəyanlar maqnit sahəsini formalaşdırır.

Lakin bu nəzəriyyədə ciddi bir boşluq mövcud idi. Təxminən bir milyard il əvvəl Yer kürəsinin daxili nüvəsi kristallaşmağa və bərkiməyə başladı. Bundan əvvəl isə nüvə tamamilə maye halında idi. Əsas sual isə bu tamamilə maye nüvənin, həyatın inkişafı üçün lazım olan maqnit sahəsini yarada bilib-bilməməsi idi.

Tədqiqat qrupu, tamamilə maye nüvənin sabit maqnit sahəsi yarada bilib-bilmədiyini simulyasiya etmək üçün yüksək performanslı "Piz Daint" kompüterindən istifadə etdi. Əvvəlki araşdırmalardan fərqli olaraq, nüvənin özlülüyünü minimum səviyyəyə endirərək dəqiq fiziki şərtləri təmin etdilər. Simulyasiyalar göstərdi ki, Yer kürəsinin maqnit sahəsi milyardlarla il əvvəl də bugünkü kimi fəaliyyət göstərə bilib.

"İndiyə qədər heç kim bu cür hesablamaları düzgün fiziki şərtlər altında həyata keçirə bilməmişdi," deyə Cənub Elm və Texnologiya Universitetindən aparıcı müəllif Yufeng Lin qeyd edir.

Bu kəşf Yer üzündə həyatın necə inkişaf etdiyini anlamaq baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır. Milyardlarla il əvvəl maqnit sahəsi zərərli radiasiyanı bloklayaraq həyatın inkişafı üçün əlverişli bir mühit yaratmışdı. Bu qoruma olmasaydı, Yer üzərində həyatın yaranması üçün zəruri olan kimyəvi proseslər kosmik radiasiyanın təsiri ilə pozula bilərdi.

Maqnit sahəsi Yer kürəsində həyatın inkişafına bir üstünlük verərək, mürəkkəb molekulların formalaşması və təkamül etməsi üçün təhlükəsiz bir mühit yaratdı. Bu sahəni anlamaq yalnız keçmişlə bağlı deyil, həm də müasir dünya üçün olduqca vacibdir. Maqnit sahəsi peyk rabitəsi, GPS sistemləri, enerji şəbəkələri və digər texnologiyalar üçün mühüm rol oynayır. Lakin tarix boyu maqnit sahəsi minlərlə dəfə qütblərini dəyişib və alimlər son dövrlərdə maqnit şimalının sürətlə yerini dəyişdiyini müşahidə ediblər. Maqnit sahəsinin iş prinsipini daha yaxşı anlamaq, gələcəkdə baş verə biləcək dəyişiklikləri və qütb çevrilmələrini daha dəqiq proqnozlaşdırmağa kömək edə bilər.

Bu tədqiqat, həyatın inkişafının başlanğıcında maqnit sahəsinin rolunu daha dərindən öyrənmək üçün yeni imkanlar açır.