Astronomlar bildirirlər ki, Yer və bütün Süd Yolu qalaktikamız nəhəng və sirli bir boşluğun içində yerləşə bilər. Bu nəzəriyyə, kainatın bəzi bölgələrində daha sürətli genişlənməsini izah etmək üçün potensial bir həll kimi təklif olunur və kainatın həqiqi yaşını təsdiqləməkdə kömək edə bilər. Hal-hazırda kainatın yaşı təxminən 13,8 milyard il olaraq hesablanır.

Bu mövzu ilə bağlı son araşdırmalar Kral Astronomiya Cəmiyyətinin Milli Astronomiya Yığıncağında (NAM 2025) təqdim olunub. Durham Universitetində keçirilən bu tədbirdə erkən kainatdan gələn səs dalğaları, yəni "Böyük Partlayışın səsi", bu nəzəriyyəni dəstəkləyən əsas sübutlardan biri kimi göstərilib.

Edvin Habl tərəfindən 1929-cu ildə kainatın genişlənmə sürətini ifadə etmək üçün təklif olunan Habl sabiti, göy cisimlərinin məsafələrini və hərəkət sürətlərini müşahidə etməklə ölçülür. Lakin problem ondadır ki, erkən kainatın ölçülərindən müasir dövrə qədər olan genişlənmə sürətini standart kosmoloji modelə əsaslanaraq hesablamaq, yaxın kainatın ölçüləri ilə müqayisədə daha yavaş bir genişlənmə sürəti göstərir. Bu uyğunsuzluq "Habl gərginliyi" adlanır.

Portsmut Universitetindən Dr. İndranil Banik izah edir ki, "Bizim qalaktikamız böyük və lokal bir boşluğun mərkəzinə yaxın yerləşirsə, bu boşluğun xarici hissələrindəki yüksək sıxlıq səbəbindən maddə cazibə qüvvəsi ilə xaricə çəkilər. Nəticədə, bu boşluq zamanla daha da boşalacaq. Bunun nəticəsində, maddələrin bizdən uzaqlaşma sürəti, boşluğun olmadığı vəziyyətə nisbətən daha yüksək görünəcək. Bu, lokal genişlənmə sürətinin daha sürətli bir şəkildə görünməsinə səbəb olur."

Dr. Banik əlavə edir ki, "Habl gərginliyi əsasən lokal bir fenomendir və standart kosmologiyada vaxtın daha əvvəllərinə aid genişlənmə sürəti ilə bağlı ciddi bir uyğunsuzluq yoxdur. Buna görə də, lokal bir həll kimi lokal boşluq nəzəriyyəsi, problemi həll etmək üçün ümidverici bir yoldur."

Bu nəzəriyyənin doğru olması üçün Yer və Günəş sistemi, təxminən bir milyard işıq ili radiusunda və kainatın ümumi sıxlığından təxminən 20% aşağı olan bir boşluğun mərkəzinə yaxın yerləşməlidir. Ulduzların birbaşa sayılması bu nəzəriyyəni dəstəkləyir, çünki yerli kainatımızda ulduzların sıxlığı, qonşu bölgələrlə müqayisədə daha azdır. Lakin belə böyük və dərin bir boşluğun mövcudluğu mübahisəlidir, çünki standart kosmoloji modelə uyğun gəlmir. Bu modelə görə, maddə bu cür böyük miqyaslarda daha bərabər paylanmalıdır.

Buna baxmayaraq, Dr. Banik tərəfindən NAM 2025-də təqdim olunan yeni məlumatlar, baryon akustik osiliasiyalarının (BAO) – "Böyük Partlayışın səsi" - lokal boşluq nəzəriyyəsini dəstəklədiyini göstərir. Dr. Banik izah edir ki, "Bu səs dalğaları kainatın soyuyaraq neytral atomların formalaşdığı andan etibarən 'donmuş' vəziyyətdə qaldı. Bu dalğalar standart bir ölçü vasitəsidir və onların bucaqlı ölçülərindən istifadə edərək kainatın genişlənmə tarixini xəritələndirə bilərik."

Araşdırmacılar növbəti mərhələdə öz lokal boşluq modellərini kainatın genişlənmə tarixini qiymətləndirmək üçün istifadə olunan digər metodlarla müqayisə etməyi planlaşdırırlar. Bunlara ulduz əmələ gətirməyi dayandırmış qalaktikaların müşahidəsi də daxildir. Qalaktikaların spektrlərinə (işıqlarına) baxaraq, onların hansı növ ulduzlara sahib olduğunu və bu ulduzların nisbətlərini müəyyən etmək mümkündür. Daha kütləvi ulduzlar daha qısa ömürlü olduğundan, daha yaşlı qalaktikalarda bu ulduzlar yoxdur. Bu isə qalaktikanın yaşını müəyyənləşdirmək üçün bir yol təqdim edir. Astronomlar bundan sonra bu yaş məlumatını qalaktikanın qırmızıya sürüşməsi ilə birləşdirə bilərlər. Qırmızıya sürüşmə, işığın dalğa uzunluğunun nə qədər uzandığını göstərir və bu, işığın bizə çatdığı müddət ərzində kainatın nə qədər genişləndiyini göstərir. Bu tədqiqat kainatın genişlənmə tarixinə işıq tutmağa kömək edir.