Yer səthindən 2,700 kilometr dərinlikdə qəribə hadisələr baş verir - Tech Xəbər

Elm və Kosmos

Yer səthindən 2,700 kilometr dərinlikdə qəribə hadisələr baş verir

24
Link kopyalandı

29

29.06.2025, 20:00

Süni intellekt

Oxumaq vaxt alır?

Məqalələri dinləyə bilərsiz

Yer kürəsinin dərinliklərində, səthdən 2,700 kilometr (1,700 mil) aşağıda, D'' adlanan təbəqədə qəribə bir hadisə baş verir: seysmik dalğaların sürətində kəskin artım müşahidə olunur. Elm adamları bu fenomeni araşdıraraq onun səbəbini müəyyənləşdirməyə çalışıblar. Bunun nəticəsində məlum olub ki, bu hadisə perovskit mineralının xüsusi bir forması olan post-perovskit kristallarından qaynaqlanır.

D'' təbəqəsi, Yer mantiyasının aşağı hissəsində, magma qatlarının üstündə və maye metal xarici nüvənin altında yerləşir. Bu təbəqə elm dünyasında uzun müddətdir ki, müəmma olaraq qalır. Seysmik dalğaların bu təbəqənin sərhədinə çatdıqda sürətlənməsi əvvəllər yalnız perovskit mineralının post-perovskitə çevrilməsi ilə izah olunurdu. Lakin bu izah tam yetərli deyildi.

İsveçrə və Yaponiyadan olan tədqiqatçıların rəhbəri, geofizik Motohiko Murakami, bu məsələni laboratoriya təcrübələri və kompüter simulyasiyaları vasitəsilə araşdırıb. Onun araşdırmaları göstərib ki, post-perovskit kristallarının deformasiya zamanı müəyyən istiqamətdə düzülməsi bu sürətlənmənin əsas səbəbidir. Bu deformasiya, kristalların plastik dəyişikliklərə məruz qaldığı zaman baş verir və onların sıxlıq və sərtliyini dəyişir.

Murakami və komandası, yüksək təzyiq və temperatur altında post-perovskitə bənzər kristallar yaratmaq üçün MgGeO₃ (maqnezium germaniyumu oksidi) istifadə ediblər. Bu kristallar üzərində aparılan təcrübələr zamanı onların yüksək təzyiqli səs dalğalarına necə reaksiya verdiyi müşahidə edilib. Nəticələr göstərib ki, kristalların düzgün şəkildə düzülməsi səs və seysmik dalğaların sürətini əhəmiyyətli dərəcədə artırır.

Bu fenomenin səbəbi isə konveksiya prosesləridir. Mantiyanın içərisində daha isti materiallar yüksəlir, soyuq materiallar isə aşağı enir. Bu hərəkətlilik D'' təbəqəsində kristalların deformasiya olunmasına və onların düzülməsinə səbəb olur. Bu, Yer kürəsinin daxilində hərəkətliliyin ilk dəfə olaraq laboratoriya səviyyəsində sübut edilməsi kimi qiymətləndirilir.

Murakami bu barədə deyir: "Əvvəlki nəzəri işlər seysmik diskontinuiteləri izah etmək üçün anizotropiya ideyasını irəli sürmüşdü. Lakin bizim yüksək təzyiq altında post-perovskit sürətlərinin ölçülməsi ilə əldə etdiyimiz nəticələr bu hipotezi eksperimental olaraq təsdiqləyir və nəzəriyyə ilə müşahidə arasında körpü yaradır."

Bu araşdırma, Yer kürəsinin daxilində baş verən prosesləri daha yaxşı anlamağa kömək edir və seysmologiya sahəsində yeni yanaşmaların inkişafına təkan verə bilər.

24
Link kopyalandı

Bir istifadəçi, ChatGPT-ni kalkulyatorda işə salmağı bacarıb! (VİDEO)