Elm və Kosmos
Dərin dəniz vulkanik ventləri yadplanetli həyat haqqında ipucları verə bilər
13
Süni intellekt
Oxumaq vaxt alır?
Məqalələri dinləyə bilərsizAstrobioloqlar hesab edir ki, Əgər Günəş sistemimizdə həyat tapılacaqsa, bu sadə (mikroorqanizm) formada ola bilər. Hal-hazırda astrobiologiya sahəsindəki araşdırmalar əsasən Marsa yönəldilsə də, yaxın illərdə Yupiterin buzlu peyki Europada mümkün həyat izlərini axtarmaq məqsədilə bir neçə missiya həyata keçiriləcək. Alimlər uzun illərdir ki, Europanın səthinin altındakı hidrotermal ventlərin, peykin nüvə-mantiyası sərhədində yerləşdiyini və burada həyatın mövcud ola biləcəyini düşünürlər. Avropa Kosmik Agentliyinin JUICE (JUpiter ICy moons Explorer) və NASA-nın Europa Clipper missiyası məhz bu ehtimalı araşdırmaq üçün hazırda Yupiter sisteminə doğru yoldadır.
Dərin dəniz ventlərində tapılmış fosilləşmiş bakteriyalara əsasən, hidrotermal fəaliyyətin təxminən 4 milyard il əvvəl həyatın yaranmasında mühüm rol oynadığı düşünülür. NASA, Massachusetts Universitetinin Yer və Davamlılıq Məktəbindən mikrobiologiya tədqiqatçısı James Holdenə bu mövzuda üç illik araşdırma aparması üçün 621,000 dollar dəyərində qrant ayırıb. Bu araşdırma, JUICE və Europa Clipper missiyalarının ehtimal olunan mikroorqanizm həyatını necə təsəvvür edə biləcəyini öyrənməyə kömək etmək məqsədi daşıyır.
Alimlər, Europanın buzlu səthinin altında maye okeanın mövcudluğu ilə bağlı ilk işarələri Voyager 1 və 2 zondu Yupiter sistemindən keçərkən 1979-cu ildə əldə ediblər. Daha sonra bir neçə robot missiyası və Hubble Kosmik Teleskopu tərəfindən aparılan müşahidələr, peykin səthindəki plume fəaliyyətini təsdiqlədi. Saturnun Enceladus peyki və Günəş sistemindəki digər "Okean Dünyaları" kimi, bu plumerlər "kriovulkanizm" adı verilən geoloji proses nəticəsində yaranır. Bu prosesdə səthdən çıxan materiallar ərimiş qayalar deyil, su, metan və ammonyak kimi uçucu maddələrdir.
James Holden 1988-ci ildən bəri dərin dəniz vulkanlarını araşdırır. NASA-nın dəstəyi ilə, dərin dəniz ventlərinin işıqsız və oksigensiz şəraitini simulyasiya edən bir laboratoriya qurub. Bu laboratoriyada ekstremofillər isti qazlardan və ventlərdən axan minerallardan enerji və qida maddələri əldə edə bilirlər. Holden, Massachusetts Universitetində verdiyi bir press-relizdə belə izah edib:
"Bu mikrobları toplamaq üçün bəzən insan tərəfindən idarə olunan, bəzən robotik olan sualtı qayıqlar vasitəsilə səthdən bir mil aşağıya dalırıq və nümunələri sahilə gətirərək laboratoriyama gətiririk. Europanın şəraiti bu mikrobların yaşadığı şəraitə bənzər ola biləcəyi üçün, Europada həyat varsa, bizim hidrotermal mikroblarımıza bənzəyəcəyini düşünürük."
Ancaq Europanın daxili okeanı Yerinkindən bir çox cəhətdən fərqli olacaq. Bu fərq peykin kimyası, ölçüsü və cazibə qüvvəsi (Yerinkinin təxminən 13.5%-i) ilə əlaqədardır. Bu o deməkdir ki, Europanın daxilindəki həyat Yer üzündəki ekstremofillərə bənzəsə də, tam olaraq eyni olmayacaq. Yer üzündə Holden və digər mikrobioloqların araşdırdığı ekstremofillər, enerji əldə etmək üçün xüsusi fermentlərdən – hidrogenazlardan istifadə edərək hidrogeni parçalayırlar. Bu fermentlər müxtəlif növlərə malikdir və müxtəlif hüceyrələrdə fərqli funksiyalara sahib ola bilərlər. Nəticədə, müxtəlif hidrogenazlara güvənən orqanizmlər bir-birinə bənzəməyə və ya eyni şəkildə fəaliyyət göstərməyə bilər.
Bundan əlavə, Yer üzündə hidrotermal ventlərdən çıxan dəmir, kükürd və karbon hidrogenlə birləşərək enerji yaradır. Ancaq alimlər bu proseslərin bioloji olaraq necə işlədiyini tam olaraq bilmirlər, çünki iştirak edən hidrogen miqdarları dəyişir.
"Uzun zamandır planetimizdən kənarda həyatın mövcud olub-olmadığını və həmin həyatın necə fəaliyyət göstərə biləcəyini bilmək maraqlı olub. Düşünmək həyəcanvericidir ki, sirrin cavabı öz planetimizdə ola bilər. Buna görə də, Europanın mikroorqanizm həyatının enerji yaratmaq üçün hansı kimyəvi proseslərdən istifadə edə biləcəyini öyrənməliyik. Fərqli kimyəvi proseslər fərqli növ mikroblar yarada bilər. Bizim araşdırmamız bu kimyəvi proseslərin bir orqanizmin fiziologiyasına necə töhfə verdiyini müəyyən etməkdən ibarət olacaq."
Araşdırmalar davam edir və Europada həyatın mövcud olub-olmadığını aydınlaşdırmaq üçün gələcək missiyalara ümidlər artır.