Valideyn olmaq heç vaxt asan bir vəzifə olmayıb. Hər dövrdə valideynlər cinsiyyət, dost təzyiqi, siyasət və ölüm kimi mövzularda çətin söhbətlər aparmalı olublar. Mississippi Universitetinin süni intellekt (Sİ) ilə bağlı savadlılıq üzrə mütəxəssisi, rəqəmsal dövrdə bu siyahıya süni intellektlə bağlı ailə müzakirələrinin də əlavə olunmasını tövsiyə edir.

Marc Watkins, Mississippi Süni İntellekt Müəllimlər İnstitutunun direktoru və akademik innovasiya üzrə direktor müavini olaraq, generativ süni intellektin təhsilə təsirini araşdırır. O, Yazı və Retorika Departamentində mühazirələr oxuyur və tez-tez təhsil işçilərini və Ole Miss tələbələrini süni intellektin sürətli və bəzən təhlükəli dünyasında istiqamətləndirir. Watkins valideynlərə bəzi vacib dərsləri öyrənməyi tövsiyə edir.

“Generativ süni intellektlə bağlı ən böyük çətinlik odur ki, bir çox valideynlər bu texnologiya ilə böyüməyiblər, buna görə də uşaqlarına bu barədə məsləhət vermək çətindir,” deyə Watkins bildirir. “Bizim ilk etməli olduğumuz şey valideynlərin süni intellekt haqqında danışmağa daha rahat yanaşmasını təmin etməkdir.”

ChatGPT, Microsoft Copilot və Google Gemini kimi süni intellekt vasitələri artıq bir çox yeniyetmə tələbələrin gündəlik həyatının bir hissəsinə çevrilib. Watkins qeyd edir ki, tələbələr bu vasitələrdən dərs yazmaq, öyrənmək və ya hətta emosional dəstək üçün istifadə edirlər ki, bu da valideynlərin çoxunun diqqətindən kənarda qalmış bir məsələdir.

Watkins əlavə edir: “Süni intellektin ən sürətlə böyüyən istifadələrindən biri terapiya və yoldaşlıqdır. Bu isə valideynlər üçün yeni problemlər yarada bilər. Yeniyetmələr bu botlarla danışaraq emosional əlaqə qururlar ki, bu da bəzi risklər daşıyır.”

Generativ süni intellektin insan emosiyalarını təqlid etmək və dərhal cavablar vermək üçün dizayn edildiyini vurğulayan Watkins, bu cür texnologiyaların xüsusilə sosial və emosional çətinliklər yaşayan gənclər üçün asılılıq yarada biləcəyini bildirir. Bundan əlavə, bu vasitələrdən həddən artıq istifadə kritik düşüncə bacarıqlarının inkişafına mane olur və valideynlər uşaqlarının şəxsi münasibətləri süni intellektlə əvəz etməsinin əlamətlərinə diqqət yetirməlidirlər.

Watkins valideynlər üçün bir neçə strategiya təklif edir:

1. Süni intellektlə bağlı söhbətlərə erkən başlayın: Federal qanun və bəzi süni intellekt platformaları istifadəçilərin 13 yaşdan yuxarı olmasını tələb etsə də, erkən müzakirələr tələbələrin bu texnologiyaya daha etik yanaşmasını təmin edə bilər.
2. Həftəlik süni intellekt dərsləri keçin: Hər həftə ailə ilə birlikdə süni intellektlə bağlı bir mövzu haqqında müzakirə aparmaq üçün 30 dəqiqə ayırın. Bu, ailənin məlumatlı qalmasına kömək edə bilər.
3. Uşağınızın süni intellektdən necə istifadə etdiyini soruşun: Bu yanaşma, övladınızın öyrənmə və məsuliyyət anlayışını dərinləşdirə bilər.
4. Köçürmə ilə kömək arasındakı fərqi müzakirə edin: Çatbotdan öyrənmə vasitəsi kimi istifadə etməklə onun nəticələrini birbaşa köçürmə arasındakı fərqi izah edin.
5. Online paylaşım zamanı diqqətli olun: Yeniyetmələrin və uşaqların üzlərini sosial şəbəkələrdə paylaşmadan əvvəl bulanıqlaşdırmağı düşünün, çünki rəqəmsal şəkildə dəyişdirilmiş görüntülər və səs yazıları (deepfake) artmaqdadır.

Watkins tələbələrin müəllimləri ilə sinifdə süni intellekt vasitələrinin istifadəsi qaydaları haqqında danışmasını təşviq etməyi də tövsiyə edir. Bir çox universitetlərdə müəllimlər süni intellekt vasitələrinin istifadəsi ilə bağlı öz qaydalarını təyin edir ki, bu da tələbələr arasında qarışıqlıq və narahatlıq yarada bilər. Watkins qeyd edir ki, bəzi tələbələr haqsız yerə süni intellektdən istifadə etməkdə ittiham olunmaqdan qorxaraq yazı proseslərini qeydə almaq və ya klaviatura vuruşlarını saxlamaq məcburiyyətində qalırlar.

Watkins üçün bu narahatedici bir tendensiyadır. Lakin bu, valideynlərin bu sürətli rəqəmsal dövrdə övladlarına dəstək olmasının nə qədər vacib olduğunu bir daha vurğulayır. Onun fikrincə, bu, hər bir ailənin kommunikasiya və dəstək üzərində qurulmuş bir ev mühiti yaratması ilə başlamalıdır. “Tələbələrin daim nəzarət altında olduğunu hiss etməsini istəmirik,” deyə Watkins bildirir. “Bu baş verəndə, onlar yazılarında yaradıcı risklər götürməkdən çəkinirlər. Təhsil buna görə olmamalıdır. Bu, hər yeni alətdən xəbərdar olmaq deyil, tələbələrə etik vərdişlər qurmaqda və güclü şəxsiyyət hissi yaratmaqda kömək etməkdir.”