Elm adamları Trifluoroasetik turşu (TFA) adlı yeni növ "əbədi kimyəvi" maddənin yaratdığı turşu yağışlarının artması barədə xəbərdarlıq edirlər. Bu maddə yalnız yağış sularında deyil, həm də yeraltı sularında, buz nüvələrində və hətta insan qanında aşkar edilib. TFA-nın konsentrasiyasının artması bir çox mütəxəssisləri narahat edir və bu, artıq qlobal təhlükə kimi qiymətləndirilir.

Keçmişdə əsasən kömür zavodlarından çıxan kükürd dioksid ilə əlaqəli turşu yağışları baş verirdi. Lakin TFA daha davamlı və geniş yayılmış bir problemdir. Bu maddə, uzun zəncirli PFAS (per- və polifluoroalkil maddələr) növlərinin yandırılma və ya kanalizasiya təmizləmə prosesləri zamanı parçalanması nəticəsində yaranır. Bundan əlavə, o, xlorofluorokarbonlar və hidroklorofluorokarbonlar əvəzinə soyuducularda istifadə edilir.

2024-cü ilin oktyabr ayında Avropa alimləri TFA-nın artan konsentrasiyalarını "planetar sərhəd" təhlükəsi kimi qiymətləndirdilər. Bu sərhədlər planetin insan həyatı üçün yaşana bilən vəziyyətdə qalmasını təmin etmək məqsədilə müəyyən edilib. Alimlər bildiriblər ki, əvvəllər TFA və digər qısazəncirli PFA-ların təhlükələri daha uzun zəncirli PFAS növləri ilə müqayisədə daha az hesab edilirdi. Lakin son araşdırmalar onların su resurslarında və bitkilərdə, o cümlədən kənd təsərrüfatı məhsullarında yığılmasını göstərir.

TFA-nın ən təhlükəli tərəfi onun haqqında məlumatsızlıqdır. Bu maddə su həllolma qabiliyyətinə malik olduğundan, insan orqanizmindən nisbətən tez xaric ola bilər. Lakin alimlər xəbərdarlıq edirlər ki, su resurslarında və qida mənbələrində TFA-nın artan konsentrasiyası uzunmüddətli problemlərə səbəb ola bilər. Əgər gələcəkdə TFA-nın içməli sudan çıxarılması qərara alınsa, hazırkı filtrləmə texnologiyaları bu vəzifəni effektiv şəkildə yerinə yetirə bilməyəcək. Bu da həm texniki, həm də maliyyə baxımından ciddi problemlər yaradacaq.

Bəzi hökumətlər artıq tədbir görməyə başlayıblar. Məsələn, Danimarka bu yaxınlarda TFA-nın konsentrasiyasını artıran PFAS tərkibli 23 maddəni qadağan edib. Lakin ABŞ hələ ki, bu məsələdə geri qalır. Ətraf Mühitin Mühafizəsi Agentliyi (EPA) TFA-nı hətta "əbədi kimyəvi" kimi tanımır. Bu isə ekoloqların narazılığına, sənaye liderlərinin isə məmnuniyyətinə səbəb olur.

Elm adamları xəbərdarlıq edirlər ki, TFA-nın yaratdığı turşu yağışları bəşəriyyət üçün arzuolunmaz bir problem olaraq qalacaq. Bu problemin həlli isə yalnız qlobal əməkdaşlıqla mümkündür.