İnsan İmmunçatışmazlıq Virusu (HİV) hələ də dünya üçün ciddi təhlükə olaraq qalır. 2004-cü ildə HİV/AIDS səbəbindən qlobal ölçüdə 2100000 insan həyatını itirmişdi. Bu rəqəm illər ərzində azalsa da, 2023-cü ildə hələ də 40 milyon insan HİV ilə yaşayırdı və hər dəqiqə bir insan AIDS-ə bağlı xəstəliklərdən dünyasını dəyişirdi. Bu qaranlıq mənzərəyə baxmayaraq, alimlər yaxın gələcəkdə HİV-i tamamilə məhv etmək ümidini artıran bir kəşfə nail olublar.

HİV-in məhv edilməsi çətinliyinin əsas səbəbi virusun insan hüceyrələrində gizlənməsidir. Virus hüceyrələrə daxil olduqdan sonra gizli vəziyyətə keçərək immun sistemdən və bir çox müalicədən yayınır. Bu, orqanizmdə virusun yenidən aktivləşərək xəstəni reinfeksiya edə biləcəyi gizli rezervuarlar yaradır. Hal-hazırda HİV-in yayılmasının qarşısını almaq üçün PrEP kimi antiretrovirus dərmanlar və ART (antiretrovirus terapiya) tətbiq olunur. Bu müalicələr virusun hüceyrələrə daxil olmasını və çoxalmasını əngəlləsə də, virusu tamamilə məhv etmək mümkün olmur.

May ayında ‘Nature Communications’ jurnalında dərc olunan bir araşdırmada, alimlər HİV-in hüceyrələrdəki gizli rezervuarlarını tapmaq üçün yeni texnologiyadan istifadə etdiklərini açıqlayıblar. Bu texnologiya COVID-19 peyvəndlərində tətbiq edilən mRNA texnologiyasına əsaslanır. Alimlər mRNA-ları mikroskopik lipid nanohissəciklərinə (LNP) yerləşdirərək, virusu gizləndiyi hüceyrələrdə aşkar etməyi bacardıqlarını bildiriblər. Adı çəkilən metod LNP X adlanır və onu inkişaf etdirən alimlərdən biri, Melburn Universitetindən Paula Cevaal, bu yanaşmanın ilk dəfə HİV ilə yoluxmuş hüceyrələrdə bu qədər effektiv işlədiyini vurğulayıb: ‘Bizim məqsədimiz virusu gizləndiyi yerdə tapmaqdır. mRNA-nı belə proqramladıq ki, yoluxmuş hüceyrələr virusa ‘təslim olsun’ və onu görünən etsin.’

Əvvəllər bəzi xəstələrin HİV-dən tam sağaldığı elan olunsa da, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı bu hadisələrin geniş miqyasda tətbiq oluna bilməyəcəyini vurğulayıb. Məsələn, 2007-ci ildə leykoz müalicəsi zamanı nadir CCR5-delta 32 mutasiyalı donorun kök hüceyrə transplantasiyası ilə HİV-dən sağalan ilk şəxs Timothy Brown olmuşdu. Bu metod olduqca risklidir və yalnız ağır xərçəng xəstələri üçün nəzərdə tutulub.

Yeni mRNA texnologiyası isə daha geniş tətbiq imkanları vəd edir. Alimlər bu metodun heyvan modellərində sınaqdan keçiriləcəyini bildiriblər. Digər mütəxəssislər isə qeyd edirlər ki, bu müalicə, virusun bütün rezervuarlarını yox etmək üçün yetərli olub-olmayacağını hələ araşdırmalıdır. Buna baxmayaraq, müalicəyə doğru ümidlər heç vaxt bu qədər güclü olmamışdı.