Io: Günəş Sisteminin Vulkanik Ayı

Yupiterin ayı Io, Günəş sistemindəki digər aylarla müqayisədə tamamilə fərqli bir dünyadır. 400-dən çox aktiv vulkan, Everestdən hündür dağlar və 200 km ölçüsündə lava gölləri ilə zəngindir. Io-nun səthi davamlı olaraq vulkanlardan çıxan kükürd ilə örtülür, bu da onu qırmızı, sarı və narıncı rənglərə boyayır.

Vulkanik Aktivliyin Mənbəyi

Io-nun vulkanik gücü daxili istiliklə deyil, Yupiterin güclü cazibə qüvvəsi və digər Galile aylarının təsiri ilə yaranır. Bu cazibə qüvvələri Io-nu daim dartır və deformasiya edir, nəticədə onun daxili istiliyi artır və vulkanik fəaliyyət davam edir.

JWST-nin Müşahidələri

James Webb Kosmik Teleskopu (JWST) 2022 və 2023-cü illərdə Io-nu müşahidə edərək yeni məlumatlar əldə etdi. Alimlər, Io-nun səthindəki dəyişiklikləri, xüsusilə Loki Patera adlı lava gölünün təkrarlanan nümunələrini araşdırdılar. 2022-ci ildə Kanehekili bölgəsindəki vulkanik püskürmə nəticəsində 4300 kv km ərazini örtən lava axını son iki ildə dörd dəfə genişlənmişdir.

Kükürdün Sirri

Io-nun vulkanik fəaliyyəti ilə kükürd arasında maraqlı bir əlaqə var. Kükürdün molekulyar forması və miqdarı, ayın daxili proseslərini anlamaq üçün vacib məlumatlar verir. JWST-nin son müşahidələri ilk dəfə Io-da neytral kükürd atomlarını ([SI]) aşkar edib. Bu atomlar birbaşa vulkanlardan gəlmir, əksinə Yupiterin güclü maqnetosferindən gələn elektron zərbələri nəticəsində yaranır.

Yupiterlə Gərgin Əlaqə

Io, Yupiterin maqnetosferinə tamamilə bağlıdır. Yupiterin ətrafında fırlanan ionlaşmış atomlardan ibarət torus Io-nun atmosferinə təsir edərək kükürdün molekulyar formalarını dəyişdirir. Bu əlaqə həm Io-nun atmosferini, həm də vulkanik proseslərini formalaşdırır.

Nəticə

JWST-nin yeni müşahidələri Io-nun unikal geoloji və atmosferik xüsusiyyətlərini üzə çıxarır. Vulkanların gücü və Yupiterlə olan əlaqəsi bu ayı Günəş sistemindəki digər göy cisimlərindən fərqləndirir. Elm adamları Io-nun sirrlərini açmağa davam edərək, Yupiter sisteminin dinamikasını daha yaxşı başa düşməyə çalışırlar.