James Webb Teleskopu ilə 'Kiçik Qırmızı Nöqtələr' araşdırıldı - Tech Xəbər

Elm və Kosmos

James Webb Teleskopu ilə 'Kiçik Qırmızı Nöqtələr' araşdırıldı

6
Link kopyalandı

10

07.08.2025, 05:55

Süni intellekt

Oxumaq vaxt alır?

Məqalələri dinləyə bilərsiz

James Webb Kosmik Teleskopunun (JWST) dərin səma müşahidələrində aşkar edilən 'Kiçik Qırmızı Nöqtələr' (Little Red Dots, LRDs) alimlərin diqqətini çəkən maraqlı obyektlərdir. Son araşdırmalar göstərir ki, bu obyektlər astrofizikanın məlum qanunlarını pozmur və super-Eddington obyektləri deyil.

Bu nöqtələrin, erkən qalaktikaların mərkəzində yerləşən cavan superkütləvi qara dəliklər olduğu ehtimal edilir. Əvvəlki müşahidələr onların fəal qalaktik nüvələrə (Active Galactic Nuclei, AGN)—məsələn, kvazarlar, blazarlar və radioqalaktikalar—xas xüsusiyyətlərə malik olduğunu ortaya qoyub. Xüsusilə, bu obyektlərin spektrindəki geniş emissiya xətləri, sıx kütlənin ətrafında sürətlə hərəkət edən maddənin varlığını göstərir. Bununla belə, LRD-lər çox az rentgen və ya radio işıq yayır, bu da onların sıx ionlaşmış qaz buludu ilə əhatə olunduğunu göstərir. Bu, ilkin qalaktikalarda sürətlə böyüyən qara dəliklər üçün gözlənilən bir xüsusiyyətdir.

Lakin bu modeldə bəzi çətinliklər mövcuddur. AGN-lərdən gələn işıq, qara dəliyi əhatə edən superisti akresiya diskindən qaynaqlanır və bu, böyük miqdarda rentgen şüaları yaradır. Bu şüaları bloklamaq üçün ionlaşmış qaz buludu çox qalın olmalıdır, hətta qalaktika ölçüsündə. Amma belə bir bulud həm də görünən və infraqırmızı işığı bloklamalıdır. Buna baxmayaraq, LRD-lər müşahidə edilən qədər parlaqdır. Bu obyektlər müşahidə olunan enerjini yaymaq üçün çox böyük enerji çıxışı etməlidir ki, bu da Eddington həddi kimi tanınan astrofiziki limitlə ziddiyyət təşkil edə bilər.

Eddington həddi, qara dəliklərin maddəni maksimum udma sürətini müəyyən edir. Qara dəlik ətrafında toplanan maddə sıxışdırıldıqca isinərək işıq yayır. Bu istilik və təzyiq, gələn maddəni uzaqlaşdıraraq qara dəliyin böyümə sürətini tənzimləyir. Qara dəlik qısa müddət ərzində bu həddi aşaraq super-Eddington vəziyyətinə keçə bilər. Amma yeni bir araşdırma göstərir ki, bu obyektlər bu həddi aşmır.

Alimlər, Chandra Deep Field South müşahidələrindən istifadə edərək 55 fərqli LRD-nin məlumatlarını birləşdirib simulyasiya edilmiş bir obyekt üzərində araşdırma aparıblar. Bu yanaşma, LRD-lərin ətrafındakı materialın optik dərinliyini və ümumi intensivliyini statistik olaraq qiymətləndirməyə imkan verib. Nəticələr göstərib ki, LRD-ləri əhatə edən ionlaşmış qazın miqdarı əhəmiyyətlidir, amma ümumi intensivlik Eddington həddini aşmır.

Bu nəticələri izah etməyin bir yolu, LRD-lərin mərkəzindəki superkütləvi qara dəliklərin əvvəllər düşünüldüyü qədər böyük olmadığını fərz etməkdir. Beləliklə, onlar rentgen şüalarının intensivliyini artırmadan, daha az maneə törədilən dalğa uzunluqlarında kifayət qədər işıq yaya bilər. LRD-lər haqqında öyrəniləsi çox şey qalsa da, onların əvvəlki qədər sirli olmadığı artıq aydındır.

6
Link kopyalandı

Bir istifadəçi, ChatGPT-ni kalkulyatorda işə salmağı bacarıb! (VİDEO)