Kepler Kosmik Teleskopunun məlumatlarının yenidən təhlili əsasında KOI-134 ulduz sistemində əvvəllər mövcud olmadığı düşünülən iki planetin olduğu müəyyən edilib. Bu planetlər qeyri-adi orbital dinamikaya malikdir və biri digərinə nisbətən fərqli orbital müstəvidə hərəkət edir. Həmçinin, planetlərdən biri əhəmiyyətli keçid vaxtı dəyişmələri (TTV) nümayiş etdirir. Bu kəşf öz növündə ilk olaraq qeydə alınıb.

NASA-nın Kepler Kosmik Teleskopu vasitəsilə on ildən çox əvvəl müşahidə edilən KOI-134 sistemi əvvəlcə potensial planetə ev sahibliyi edə biləcəyi düşünülmüşdü. Lakin, həmin planetin keçidləri (ulduzun qarşısından keçməsi) gözləniləndən fərqli olduğu üçün bu namizəd səhv pozitiv olaraq təsnif edilmişdi. Keçidlərdəki bu uyğunsuzluq planetin avtomatik sistem tərəfindən analiz edilmədən əvvəl siyahıdan çıxarılmasına səbəb olmuşdu.

NASA-nın elmi məlumatları ictimaiyyətlə açıq şəkildə paylaşmaq siyasəti sayəsində tədqiqatçılar köhnə müşahidələri yenidən nəzərdən keçirərək yeni kəşflər edə bilirlər. Yeni araşdırmada tədqiqatçılar KOI-134 haqqında Kepler məlumatlarını yenidən təhlil edib və yalnız “səhv pozitiv” planetin əslində mövcud olduğunu təsdiqləməklə kifayətlənməyib, həm də sistemin iki planetə və maraqlı orbital dinamikaya malik olduğunu aşkar ediblər.

Cənubi Kvinslend Universitetindən Emma Nabbienin rəhbərlik etdiyi alimlər qrupu bu kəşfi "Nature Astronomy" jurnalında dərc ediblər. Məqalə “Keçid vaxtı dəyişmələri vasitəsilə KOI-134 ətrafında yüksək qarşılıqlı meylli sistemin aşkarlanması” adlanır.

Birinci təsdiqlənən planet KOI-134 b adlanır və isti Yupiter kateqoriyasına aid edilir (Yupiter ölçüsündə və isti bir planet). Tədqiqatçılar aşkar ediblər ki, bu planetin daha əvvəl təsdiqlənməməsinin səbəbi onun keçid vaxtı dəyişmələri (TTV) yaşamasıdır. Bu dəyişmələr planetin ulduzunun qarşısından keçidində 20 saata qədər “gecikmə” və ya “erkənlik” göstərməsinə səbəb olur. Bu dəyişikliklər isə digər planetin cazibə qüvvəsinin təsiri ilə baş verir.

Bu kəşf KOI-134 b-nin cazibə qüvvəsi təsir etdiyi KOI-134 c adlı başqa bir planetin də mövcudluğunu üzə çıxarıb. Simulyasiyalar vasitəsilə aparılan araşdırmalar nəticəsində KOI-134 c-nin Saturn ölçüsündə bir planet olduğu və KOI-134 b-dən daha yaxın bir orbitdə yerləşdiyi müəyyən edilib. KOI-134 c fərqli orbital müstəvidə hərəkət etdiyi üçün əvvəlki müşahidələrdə görünməz qalıb. Bu iki planetin orbital müstəviləri bir-birindən təxminən 15 dərəcə fərqlənir və bu qarşılıqlı meyl onların cazibə qüvvəsi ilə bir-birini itələyib-çəkdiyi üçün zamanla dəyişir.

Digər maraqlı bir xüsusiyyət isə bu iki planetin rezonansda olmasıdır. Yəni, biri bir dövrəsini tamamlayarkən digəri iki dövrə tamamlayır. Bu halda, KOI-134 b-nin orbital dövrü təxminən 67 gün olduğu halda, KOI-134 c-nin dövrü 33-34 gün arasında dəyişir.

Bu sistem, planetlərin fərqli müstəvilərdə hərəkət etdiyi, əhəmiyyətli TTV-lər göstərdiyi və orbital müstəvilərin zamanla dəyişdiyi ilk kompakt çoxplanetli sistem kimi qeyd olunub. Çoxplanetli sistemlərdə belə yüksək qarşılıqlı meyllər nadir hallarda müşahidə edilir. Bu cür müşahidələr həm də müşahidə texnikasındakı çətinliklər səbəbindən az-az əldə edilir. Bu səbəbdən, KOI-134 sistemindəki qarşılıqlı meyl, rezonans və TTV-lər haqqında ölçmələr, planet sistemlərinin dinamikası haqqında nadir və dəyərli məlumatlar təqdim edir.

Bu araşdırmada istifadə olunan müşahidələr NASA-nın Kepler Kosmik Teleskopu vasitəsilə aparılıb. Tədqiqatda Cenevrə Universiteti, La Laguna Universiteti, Purple Mountain Rəsədxanası, Harvard-Smithsonian Astrofizika Mərkəzi, Corciya Texnologiya İnstitutu, Cənubi Kvinslend Universiteti və NASA-nın artıq təqaüdə çıxmış Kepler Kosmik Teleskopu iştirak edib.

Daha ətraflı məlumat üçün: Emma Nabbie və digərləri, "Keçid vaxtı dəyişmələri vasitəsilə KOI-134 ətrafında yüksək qarşılıqlı meylli sistemin aşkarlanması," Nature Astronomy (2025). DOI: 10.1038/s41550-025-02594-8.