Kosmosda Terror Təhlükəsi Artır

Kosmos insanlıq üçün yeni üfüqlər açır, lakin bu inkişafla birlikdə yeni təhlükələr də ortaya çıxır. Peyk texnologiyalarının sürətlə inkişafı və kosmosun həm dövlət, həm də özəl aktorlar üçün əlçatan olması, kosmosda terrorizm təhlükəsini reallığa çevirib. Bir zamanlar elmi fantastika sayılan bu ideya, artıq mütəxəssislər tərəfindən ciddi narahatlıq doğurur.

Son on ildə kommersiya kosmik layihələrinin genişlənməsi və peyk texnologiyasının inkişafı ilə kosmosa giriş xərcləri əhəmiyyətli dərəcədə azalıb. Bu dəyişiklik yalnız hökumətləri deyil, həm də özəl şirkətləri və hətta qeyri-dövlət aktorlarını gücləndirib. Bir zamanlar kosmik təhlükəsizlik sahəsində əhəmiyyətsiz hesab edilən qruplar və fərdlər artıq peyklərə və yerüstü stansiyalara qarşı kiber hücumlar həyata keçirə bilirlər.

İlk Hadisələr və Narahatlıqlar

2022-ci ilin martında Anonymous qrupu ilə əlaqəli olan Network Battalion (NB65), Rusiyanın mülki kosmik agentliyi Roskosmosu hack edərək bir sıra peykləri ələ keçirdiyini iddia etdi. Bu hadisə Roskosmos rəhbəri Dmitri Roqozinin digər ölkələrin peyklərinin sıradan çıxarılmasını müharibə səbəbi kimi qiymətləndirməsinə səbəb oldu. Hərçənd ki, bu hadisə ciddi ziyan vurmasa da, qeyri-dövlət aktorlarının kosmik infrastruktura müdaxilə qabiliyyətini göstərdi.

1999-cu ildə Böyük Britaniyanın Skynet hərbi peyki iddiaya görə hakerlər tərəfindən hücuma məruz qalmışdı. Müdafiə Nazirliyi bu barədə ətraflı məlumat verməsə də, rabitə kanallarının pozulduğuna dair məlumatlar yayılmışdı. Daha sonra Rusiyanın Böyük Britaniya peyklərini davamlı olaraq maneə törətməsi ilə bağlı ittihamlar irəli sürüldü. Bu kimi hadisələr kosmosda hücumların daha da mürəkkəbləşəcəyi və genişlənəcəyini göstərir.

Beynəlxalq Hüquqi Boşluqlar

1967-ci ildə qəbul edilmiş Xarici Kosmos Müqaviləsi kosmosun dinc araşdırılmasını və beynəlxalq əməkdaşlığı vurğulasa da, terrorizm və qeyri-dövlət aktorlarının fəaliyyətləri ilə bağlı konkret müddəalar təqdim etmir. Müqavilənin VI maddəsi dövlətləri, milli kosmik fəaliyyətlərə görə məsuliyyətli hesab edir, lakin qeyri-hökumət təşkilatları anlayışını dəqiq müəyyənləşdirmir.

1972-ci ildə qəbul edilən Məsuliyyət Konvensiyası kosmik obyektlərdən gələn zərərə görə müəyyən dərəcədə məsuliyyət təyin edir. Lakin bu sənəd də ideoloji motivli hücumlar və qeyri-dövlət qruplarının fəaliyyəti üçün yetərli deyil.

Kosmosda Terrorizmi Necə Tərif Etmək?

Kosmosda terrorizm anlayışını müəyyənləşdirmək böyük çətinliklər yaradır. Ənənəvi terrorizm tərifləri dövlətləri müəyyən bir hərəkətə və ya hərəkətsizliyə məcbur etmək məqsədini vurğulayır. Lakin bu, orbital sahədə necə tətbiq edilə bilər? Bəzi mütəxəssislər kosmosda terrorizmi kosmik sənayeni hədəf alan ideoloji motivli dağıdıcı fəaliyyət kimi tərif etməyi təklif edirlər. Hərçənd ki, bu tərif iqtisadi aspektləri əhatə etsə də, kosmosa xas milli təhlükəsizlik məsələlərini nəzərə almır.

Gələcəkdə Nələr Gözlənilir?

Kosmik sistemlər telekommunikasiyadan naviqasiyaya qədər yer üzündəki infrastrukturla daha çox inteqrasiya olunduqca, risklər də artır. Mütəxəssislər, peyklərə ideoloji motivli hücumların növbəti on ildə daha geniş miqyasda baş verəcəyini və bunun qlobal təhlükəsizlik və ticarət üçün fəlakətli nəticələrə səbəb ola biləcəyini xəbərdar edirlər.

BMT-nin Xarici Kosmos Məsələləri üzrə Ofisi (UNOOSA) kosmik təhlükəsizlik təhdidlərini yeni müzakirə etməyə başlayıb. Lakin bu sahədə xüsusi bir hüquqi çərçivənin olmaması səbəbindən səylər hələ ki, parçalanmış vəziyyətdədir. Dövlətlər arasında etibar və əməkdaşlığı artırmaq üçün şəffaflıq və etimad qurma tədbirlərinin inkişaf etdirilməsi bir çıxış yolu ola bilər. Lakin milli təhlükəsizlik narahatlıqları məlumat paylaşma razılaşmalarını çətinləşdirir.

Kosmosda terrorizm artıq nəzəri bir təhlükə deyil. Bu, real dünya ilə əlaqəli təhdiddir. Dövlət və qeyri-dövlət aktorları arasındakı sərhədlər bulanıqlaşdıqca və özəl şirkətlər kosmik araşdırmalarda daha böyük rollar aldıqca, güclü və uyğunlaşa bilən bir hüquqi çərçivənin yaradılması kritik əhəmiyyət daşıyır. Sual artıq Kosmosda terrorizm baş verəcəkmi? deyil, Beynəlxalq cəmiyyət bu baş verənlərə necə cavab verəcək?dir.