LIGO-nun 10 İllik Uğurları

Lazer İnterferometr Cazibə Dalğası Observatoriyası (LIGO) 14 sentyabr 2015-ci ildə cazibə dalğalarını ilk dəfə aşkar etdikdən sonra kosmos araşdırmalarında yeni bir dövr açdı. Hanford, Vaşinqton və Livingston, Luiziana yerlərində yerləşən iki observatoriya, milyard illər əvvəl iki qara dəliyin birləşməsi nəticəsində yaranan dalğaları hiss etdi. Bu hadisə, cazibə dalğalarının mövcud olduğunu təsdiqləyən ilk kəşf idi.

Qara Dəliklərin Birləşmələri Artıq Rutin Halına Gəlib

Son on ildə LIGO, İtaliyada yerləşən Virgo və Yaponiyada KAGRA kimi digər observatoriyalarla birlikdə həssaslığını iki dəfə artıraraq müşahidə sahəsini genişləndirdi. Kaliforniya Texnologiya İnstitutunun fiziki David Reitze, qara dəliklərin birləşmələrinin artıq hər üç gündə bir dəfə müşahidə edildiyini bildirir. Onun sözlərinə görə, bu müşahidələr gələcəkdə daha da genişlənəcək.

Gələcək Planlar: Cosmic Explorer

ABŞ-da Cosmic Explorer (CE) adlı yeni bir observatoriya qurulması planlaşdırılır. CE-nin LIGO-dan 10 dəfə uzun olan 40 kilometrlik L şəkilli qolları olacaq. Əgər bu layihə uğurla həyata keçirilərsə, CE hər il 100000 qara dəlik birləşməsini aşkar edəcək. Bu müşahidələr, qalaktikaların ulduzlar yaratdığı və məhv etdiyi, qara dəliklərin birləşdiyi 10 milyard ildən çox əvvəlki dövrləri əhatə edə bilər.

LIGO-da Planlaşdırılan Təkmilləşdirmələr

LIGO-nun həssaslığını artırmaq üçün 2030-cu illərdə A# (A-sharp) adlanan yenilənmələr planlaşdırılır. Bu yenilənmələr lazer gücünün artırılmasını, daha ağır və sabit asılmış güzgülərin quraşdırılmasını nəzərdə tutur. Bu texnologiyalar gələcək CE layihəsində də tətbiq olunacaq.

Maliyyə Çətinlikləri

LIGO-nun təkmilləşdirilməsi və yeni layihələrin maliyyələşdirilməsi ABŞ Milli Elm Fondunun (NSF) büdcə azalmaları ilə qarşılaşa bilər. Prezident Donald Trampın təklif etdiyi azalmalar layihələri risk altına qoysa da, Konqresin daha az radikal kəsintiləri dəstəkləməsi gözlənilir.

Avropadakı Perspektivlər: Einstein Teleskopu

Einstein Teleskopu adı altında Avropada yeni bir cazibə dalğası observatoriyası planlaşdırılır. Bu teleskopun üç 10 kilometr uzunluğunda qollardan ibarət olması nəzərdə tutulur və yeraltı yerləşdirilməsi planlaşdırılır. Bu layihə, qara dəliklər və neytron ulduzlarının birləşmələrini daha geniş miqyasda müşahidə etməyə imkan verəcək.

LIGO-nun ilk kəşfi cazibə dalğalarını araşdırmaq sahəsində bir inqilab yaratdı. Gələcəkdə daha böyük və həssas cihazların istifadəyə verilməsi ilə kosmosun daha uzaq bölgələrini araşdırmaq mümkün olacaq.