LIGO və Google DeepMind: Qravitasiya dalğalarının müşahidəsində yeni mərhələ

LIGO qravitasiya detektorunun alimləri Google DeepMind ilə əməkdaşlıq edərək süni intellekt əsasında bir sistem hazırlayıblar. Bu sistem detektorun güzgülərinin stabilizasiyası ilə əlaqəli səs-küyü 30-100 dəfə azaltmağa imkan verir. Kaliforniya Texnologiya İnstitutunun (Caltech) verdiyi məlumata görə, bu texnologiya detektorun qravitasiya dalğalarını daha dəqiq bir şəkildə müşahidə etməsinə şərait yaradır.

İİ-nin tətbiqi ilə detektorun inkişafı

Caltech professoru Rana Adhikari bildirib ki, LIGO artıq qravitasiya dalğalarının müşahidəsində dünyanın ən dəqiq texnologiyasına sahib idi, lakin süni intellekt texnologiyaları bu sahədə yeni imkanlar açır. “Bu texnologiya yalnız mövcud detektorun işini təkmilləşdirmək üçün deyil, daha həssas və böyük qravitasiya detektorlarının yaradılması üçün də vacibdir,” deyə Adhikari vurğulayıb.

LIGO detektorunun xüsusiyyətləri

2015-ci ildə ilk dəfə qravitasiya dalğalarını aşkar edən LIGO detektoru, 40 kq ağırlığında iki güzgünün minimal çevrilmələrini izləyən nəhəng interferometrdir. Bu güzgülər qravitasiya dalğalarının Yer üzərində yayılması nəticəsində yaranan kiçik dəyişiklikləri izləmək üçün xüsusi şəkildə stabilizasiya edilir.

Detektor, güzgülərin vibrasiyalarını izləyərək və bu vibrasiyaları xüsusi bir səs-küyün azaldılması sistemi vasitəsilə təzyiq altına alaraq qravitasiya dalğalarının 30-2000 Hz tezliklərində müşahidəsini mümkün edir. Lakin bu metod 10-30 Hz aralığında dalğaları aşkar etmə qabiliyyətini məhdudlaşdırır.

İİ-nin səs-küyün azaldılmasındakı rolu

Bu çatışmazlığı aradan qaldırmaq üçün LIGO alimləri 2019-cu ildə Google DeepMind mütəxəssisləri ilə əməkdaşlığa başlayıblar. Onlar keçmiş müşahidələri xüsusi şəkildə işarələyərək, süni intellekt algoritmini təkmilləşdirmək üçün bir “oyun” formatında data istifadə ediblər. Algoritmin versiyaları bir-biri ilə rəqabət apararaq səs-küyün azaldılmasında daha effektiv olmağa çalışıb.

Sınaq nəticələri və gələcək perspektivlər

Yeni sistem 2024-cü ilin dekabr ayında ABŞ-ın Livingston şəhərindəki LIGO detektorunda sınaqdan keçirilib. Testlər göstərib ki, İİ algoritmi səs-küyü 10-30 dəfə azalda bilib, bu isə aşağı tezlikli qravitasiya dalğalarının müşahidəsini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırıb.

Alimlər ümid edirlər ki, bu yanaşma yaxın zamanda həm LIGO-nun iki detektorunda, həm də ViRGO və KAGRA kimi digər qabaqcıl qravitasiya detektorlarında tətbiq ediləcək.