Mariner 4: Marsın sirrini açan NASA missiyasının 60 illik yubileyi

NASA-nın Mariner 4 kosmik aparatı 60 il əvvəl, 14 iyul 1965-ci ildə Mars planetinə ilk dəfə yaxın məsafədən baxış həyata keçirərək tarix yazdı. Bu missiya, Mars haqqında illər boyu formalaşmış xəyali təsəvvürləri dağıdaraq, Qırmızı Planetin real təbiətini ortaya çıxardı.

20-ci əsrin əvvəlində astronom Percival Lowell Marsın yaşayış üçün əlverişli olduğunu iddia edirdi. O, Marsın səthində suyu qütblərdən ekvatora daşıyan "kanallar" olduğunu düşünürdü. Bu nəzəriyyələr, o dövrün ictimaiyyətində geniş yayılmışdı və Marsın Yerə bənzər bir planet olduğu fikrini gücləndirirdi. Lakin 1960-cı illərdən etibarən bu təsəvvürlər elmi araşdırmalarla tədricən dəyişməyə başladı.

Mariner 4 missiyası NASA-nın Kaliforniya Texnologiya İnstitutu (Caltech) və Jet Propulsion Laboratory (JPL) tərəfindən planlaşdırılmış və həyata keçirilmişdi. Missiyanın məqsədi Marsın yaxın məsafədən görüntülərini əldə etmək idi. Aparat 1964-cü ilin noyabrında uğursuzluqla nəticələnən Mariner 3 missiyasından sonra yenidən hazırlanaraq noyabrın 28-də kosmosa göndərildi. Yeddi aylıq səfərdən sonra Mariner 4 Marsa çataraq planetin səthinin 22 aşağı çözünürlüklü televiziya görüntüsünü Yerə göndərdi.

Bu görüntülər Marsın reallığını üzə çıxardı: planet soyuq, səhralıq və kraterlərlə dolu bir dünya idi. Atmosferin sıxlığı Yerinkindən 1000 dəfə az idi, bu da Marsın yaşayış üçün əlverişsiz olduğunu təsdiqlədi. Lowell və digər xəyali nəzəriyyəçilərin düşüncələri bu kəşflərlə tamamilə təkzib edildi.

Missiyanın texniki tərəfləri də diqqətəlayiq idi. Mariner 4-ün üzərindəki televiziya kamerası, o dövrün texnologiyasına görə böyük və həssas bir cihaz idi. NASA mühəndisləri bu cihazı kosmik uçuşun sərt şəraitinə uyğunlaşdırmaq üçün böyük çətinliklərlə üzləşmişdi. Nəticədə, əldə edilən görüntülər həm elmi cəhətdən qiymətli, həm də ictimaiyyət üçün təsirli oldu.

Mariner 4 missiyası Mars haqqında elmi biliklərin əsasını qoydu və sonrakı onilliklərdə həyata keçirilən missiyalara yol açdı. Viking, Curiosity və Perseverance kimi missiyalar Marsın keçmişində okeanların olduğunu və atmosferinin daha mülayim olduğunu ortaya çıxardı. Hərçənd ki, Marsda hələ də həyat əlamətləri tapılmayıb, gələcəkdə insanların Marsda yaşaya biləcəyi ehtimalları müzakirə olunur.

NASA-nın Mariner 4 missiyası, kosmik araşdırmalar tarixində mühüm bir dönüş nöqtəsi olaraq qalır. Bu missiya, xəyali nəzəriyyələrdən real elmi araşdırmalara keçidi simvolizə edir və Marsın sirrini açan ilk addım kimi yaddaşlarda qalacaq.