NASA-nın Jet Propulsion Laboratory (JPL) tərəfindən hazırlanan GUARDIAN (GNSS Upper Atmospheric Real-time Disaster Information and Alert Network), Rusiyanın Kamçatka yarımadasında iyul ayında baş verən 8.8 bal gücündə zəlzələdən sonra yaranan tsunamini uğurla aşkar edərək erkən xəbərdarlıq sistemlərinin effektivliyini sübut edib. Bu eksperimental texnologiya dalğaların atmosferdəki təzyiq dalğalarını 20 dəqiqə içində aşkar edərək, tsunami dalğalarının Havay sahillərinə çatmasından 30-40 dəqiqə əvvəl təsdiq edib.

GUARDIAN Texnologiyasının Fəaliyyəti

GUARDIAN, ionosferdəki radio siqnallarını təhlil edərək, tsunami dalğalarının yaratdığı akustik və cazibə dalğalarını müəyyənləşdirir. Bu sistem, 350-dən çox GNSS (Qlobal Naviqasiya Peyk Sistemi) stansiyasından real vaxtda məlumat alaraq, tsunaminin 1200 kilometrə qədər məsafədəki təsirini aşkar edə bilir. NASA-nın Space Geodesy Project və JPL-in Global Differential GPS şəbəkəsi bu məlumatların toplanması və emalını təmin edir.

Kamçatka Hadisəsinin Əhəmiyyəti

Kamçatka yarımadasında baş verən zəlzələ zamanı, GUARDIAN texnologiyası ilk dəfə süni intellekt əsaslı siqnal analizini və prototip mesajlaşma sistemini tətbiq edib. Sistem, dalğaların atmosferdəki təzyiq dəyişikliklərini izləyərək mütəxəssislərə erkən xəbərdarlıq mesajları göndərib. Havay sahillərində tsunami dalğalarının təsirini 45 dəqiqə əvvəl aşkar edən sistem, zərərin minimuma endirilməsinə kömək edib.

Tsunami Fizikası və GUARDIAN-ın Üstünlükləri

Tsunami dalğaları okeanın böyük bir sahəsini yüksəldərək atmosferdəki hava təzyiqini dəyişdirir. Bu dəyişikliklər ionosferdəki radio siqnallarında kiçik təhriflər yaradır. GUARDIAN bu təhrifləri analiz edərək tsunami dalğalarını aşkar edir və zərərli dalğaların təsirini proqnozlaşdırır. Sistemin üstünlüyü ondan ibarətdir ki, dalğaların səbəbi ilə bağlı məlumat tələb etmədən, yalnız dalğanın mövcudluğunu təsdiq edə bilir.

Beynəlxalq Əməkdaşlıq və Gələcək Perspektivlər

GUARDIAN texnologiyası, tsunami dalğalarının təsirini beynəlxalq səviyyədə paylaşmaq üçün açıq məlumat bazası təqdim edir. BMT-nin Tsunami Erkən Xəbərdarlıq Texniki İşçi Qrupunun rəhbəri Bill Fry, bu texnologiyanın gələcək nəsil proqnozlaşdırma sistemlərində mühüm rol oynayacağını qeyd edib. Avstraliyanın Birgə Tsunami Xəbərdarlıq Mərkəzinin həmsədri Adrienne Moseley isə GUARDIAN-ın regional əməkdaşlıq üçün vacib olduğunu vurğulayıb.

GUARDIAN, tsunami dalğalarının təsirini azaltmaq üçün vacib bir addım olaraq qiymətləndirilir. Erkən xəbərdarlıq sistemlərinin təkmilləşdirilməsi ilə, sahil bölgələrində minlərlə insanın həyatı xilas edilə bilər.