X-43A: Hipersonik Uçuşda İnqilab

2004-cü ildə NASA-nın X-43A adlı pilotsuz təyyarəsi mühəndislik tarixində dönüş nöqtəsi yaratdı. Cəmi 12 metrlik bu hava vasitəsi, 9.6 Mach sürətinə (7000 km/saat) çataraq hipersonik uçuşun mümkün olduğunu sübut etdi. Bu layihə Hyper-X adlı 230 milyon ABŞ dolları dəyərində tədqiqat təşəbbüsü çərçivəsində həyata keçirildi. Məqsəd yeni bir mühərrik texnologiyasını — scramjet-i praktik olaraq sınaqdan keçirmək idi.

Scramjet Texnologiyasının Əsasları

Scramjet, yəni "supersonik yanma ramjeti", adi jet mühərriklərindən fərqli olaraq hərəkətli hissələrə malik deyil. Bu texnologiyada gələn hava, mühərrik vasitəsilə supersonik sürətlə sıxılır və yanacaq əlavə edilərək yandırılır. Bu çətin mühəndislik prosesi, uçuş zamanı səs sürətini aşan hava axını içərisində sabit alovun saxlanmasını tələb edir. Scramjet mühərrikləri, raketlərdən fərqli olaraq, atmosferdən oksigen alır. Bu da onları daha yüngül və daha çox yük daşımağa qadir edir.

İlkin Çətinliklər və Uğurlar

X-43A öz-özünə havaya qalxa bilmir və 12000 metr yüksəklikdəki test uçuşu üçün B-52B bombardmançı təyyarəsinin köməyinə ehtiyac duyurdu. 2001-ci ildəki ilk cəhddə, daşıyıcı raketin nasazlığı səbəbindən uğursuzluq yaşandı. Lakin iki illik yenidənqurma işlərindən sonra 2004-cü ildə layihə iki uğurlu uçuşla tarixə keçdi. Mart ayında X-43A 6.8 Mach sürətinə çatdı, noyabr ayında isə rekord qıraraq 9.6 Mach sürətində uçdu. Mühərrik yalnız 10 saniyə işləsə də, bu qısa zaman pəncərəsi hipersonik uçuşun mümkün olduğunu sübut etdi.

Hipersonik Texnologiyanın Gələcəyi

Hyper-X layihəsi artıq başa çatsa da, onun mirası ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinə ötürüldü. X-43A-nın müvəffəqiyyətləri Boeing X-51 WaveRider layihəsinin əsasını təşkil etdi. 2013-cü ildə X-51 scramjet mühərriki ilə 210 saniyəlik uçuş həyata keçirdi. Bu, hipersonik texnologiyanın nə qədər irəlilədiyini göstərən mühüm addım idi.

İnsanlıq Üçün Perspektivlər

X-43A-nın topladığı məlumatlar, hipersonik uçuş texnologiyasını inkişaf etdirmək üçün mühəndislərə bənzərsiz bir "cavab açarı" təqdim etdi. Bu məlumatlar, gələcəkdə atmosferdən birbaşa orbitə uçuş kimi fantastik ideyaların reallığa çevrilməsi üçün mühüm rol oynaya bilər. NASA-nın bu kiçik təyyarəsi insanlığın kosmik səyahət potensialını genişləndirməkdə mühüm addım atdı.