Nature’s 10 2025: Elmi inqilaba imza atan 10 insan kimdir?

Elm dünyasının qəhrəmanları: Nature’s 10 siyahısı

2025-ci il elm dünyası üçün həm çətinliklər, həm də ümidlərlə dolu bir il oldu. Dünyanın müxtəlif yerlərində çalışan alimlər, tədqiqatçılar və elm adamları insan həyatını dəyişdirən nailiyyətlərə imza atdılar. Nature jurnalı bu il də ən mühüm elmi kəşflərin arxasında duran 10 şəxsi öz “Nature’s 10” siyahısına daxil edib.

İmmunitet sisteminin yeni sirri

İsraildəki Weizmann Elm İnstitutunun sistemlər üzrə biologiya mütəxəssisi Yifat Merbl, insan immunitet sisteminin tam yeni bir aspektini aşkar edib. Onun proteasomlar üzərində apardığı tədqiqatlar göstərib ki, bu hüceyrə “tullantı emalı mərkəzləri” müəyyən şəraitdə antimikrob peptidlər istehsal edir. Bu kəşf infeksiyalara qarşı mübarizədə yeni imkanlar açır.

Nadir xəstəliklərə qarşı terapiya

University College London-dan nevroloq Sarah Tabrizi, Huntington xəstəliyinin irəliləməsini yavaşlatmağa qadir olan terapiya üzərində çalışan bir qrupun üzvüdür. Bu ölümcül genetik xəstəliyin müalicəsi uzun illərdir araşdırılır. Onun rəhbərliyi ilə hazırlanan AMT-130 adlı terapiya, huntingtin adlı mutasiyaya uğramış proteinin istehsalını dayandırmaq üçün viruslardan istifadə edir. Klinik sınaqlarda alınan nəticələr xəstəliyin irəliləməsinin 75% azaldığını göstərib.

İlk fərdi CRISPR terapiyası

Filadelfiyadan olan kiçik KJ Muldoon, nadir genetik xəstəlik CPS1 ilə mübarizə aparan ilk pasiyentdir. Onun üçün xüsusi olaraq hazırlanmış CRISPR terapiyası, genetik mutasiyanı düzəltmək məqsədi ilə tətbiq edilib. Müalicədən sonra uşağın sağlamlığı əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdı və onun gülüşü sosial şəbəkələrdə viral oldu.

Dengue xəstəliyinə qarşı zəncəfil strategiyası

Braziliyada, Oswaldo Cruz Fondunun tədqiqatçısı Luciano Moreira, Wolbachia bakteriyası ilə yoluxmuş ağcaqanadlar istehsal edən ilk fabriki açdı. Bu ağcaqanadlar insanlara təhlükəli virusları ötürmək qabiliyyətini itirir. Onların geniş miqyasda yayılması dengue xəstəliyinin yayılmasının qarşısını almağa kömək edir.

Pandemiyalara hazırlıq: tarixi razılaşma

Cənubi Afrikadan Precious Matsoso, pandemiyalara hazırlıq üzrə qlobal müqavilənin imzalanmasında əsas rol oynadı. Bu razılaşma gələcək fövqəladə vəziyyətlərə daha yaxşı cavab vermək üçün beynəlxalq əməkdaşlığı gücləndirir.

Elm və cəsarət: Susan Monarez

ABŞ-ın CDC təşkilatına rəhbərlik etmək üçün təyin olunan, lakin tez bir zamanda vəzifədən uzaqlaşdırılan Susan Monarez, elmi prinsiplərə zidd olan siyasətləri dəstəkləməkdən imtina etdi. Onun bu cəsarətli mövqeyi şəxsi və peşəkar həyatında ciddi nəticələrə səbəb oldu.

Kosmosun yeni sərhədləri

Çilidəki Vera Rubin Rəsədxanasının açılışı, uzaq qalaktikaların ən detallı görüntülərini təqdim edir. Bu layihənin arxasında Kaliforniya Universitetindən fizika professoru Tony Tyson dayanır. Onun 30 ildən çox davam edən səyləri, 810 milyon dollarlıq teleskopun yaradılmasında əsas rol oynayıb.

Dəniz dərinliklərində yeni həyat formaları

Çin Elm Akademiyasından Mengran Du, 9000 metr dərinlikdə yerləşən unikal ekosistemləri araşdıran bir missiyaya rəhbərlik edib. Onun komandası əvvəllər heç görülməmiş canlıları müşahidə edərək, planetimizin hələ də sirrlərlə dolu olduğunu sübut etdi.

Süni intellekt və elmi açıqlıq

Çinli investor Liang Wenfeng, DeepSeek adlı dil modeli ilə süni intellekt sahəsində böyük dəyişikliklər etdi. Model açıq mənbəli olaraq yayımlandı və elm dünyasına yeni imkanlar təqdim etdi.

Elmin dürüstlüyünü qorumaq

Hindistandan Achal Agrawal, ölkəsindəki elmi araşdırmalarda dürüstlük problemlərini üzə çıxarmaq üçün illərini sərf edib. Onun işi ali təhsil müəssisələrinin qiymətləndirilməsində tarixi dəyişikliklərə səbəb oldu.

Ümid və irəliləyiş ili

Nature jurnalının redaktoru Brendan Maher, ‘2025-ci il elm üçün çətin olsa da, ilhamverici kəşflər və tədqiqatçıların əzmi ilə yadda qaldı’ deyə vurğuladı. Siyahıya daxil olan şəxslər, bilik və məsuliyyətlə idarə olunan elmin insan sağlamlığı və gələcəyi üçün nə qədər vacib olduğunu göstərdi.