Süni intellektin (SI) dünyanı sənaye inqilabından bəri heç bir texnologiyanın etmədiyi şəkildə dəyişdirəcəyi tez-tez vurğulanır. SI sahəsində üstünlük uğrunda qızğın yarış, həm şirkətlər, həm də ölkələr arasında, insanlıq üçün bir sıra təhlükələr yaradır. Bunlar arasında inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında bilik uçurumunun genişlənməsi, qlobal bərabərsizliyin artması, işçilərin işsiz qalması, insan psixologiyasına və inkişafına gözlənilməz təsirlər və potensial olaraq bəşəriyyət üçün ciddi təhlükələr var.

Texnologiya baxımından rəqabət hələ də qeyri-müəyyəndir. ABŞ SI proqram təminatında lider olsa da, Çin sürətlə irəliləyir. Çinin yerli startapı olan DeepSeek, ABŞ-ın SI nəhəngləri ilə müqayisə edilə bilən, lakin daha az resurs tələb edən böyük dil modelləri (LLM) hazırlayıb. Daha yaxın zamanda Pekində yerləşən Moonshot AI şirkəti, 1 trilyon parametrə sahib olan Kimi K2 modelinin çəkilərini yayımlayıb ki, bu da ABŞ-ın qabaqcıl modelləri ilə rəqabət edə bilir.

Hazırda ABŞ və bəzi müttəfiqləri, SI-nin "möcüzələr" yaratmaq qabiliyyətini təmin edən xüsusi çiplərdə qlobal liderdir. Lakin Çin bu sahədə özünü təmin etmək üçün milli prioritetlərindən birini müəyyən edib. Çinin açıq mənbəli yanaşması, müxtəlif qrupların bir-birindən öyrənməsini təmin edərək sürətli inkişafı dəstəkləyir. ABŞ isə milli təhlükəsizliyi qorumaq məqsədilə Çinə qabaqcıl çiplərin ixracını məhdudlaşdırıb və "Amerika birinci" siyasətini irəli sürür. Bunun əksinə olaraq, Çin özünü qlobal inklüzivliyin tərəfdarı kimi təqdim edir.

Çinin "Dünya Süni İntellekt Əməkdaşlıq Təşkilatı" (WAICO) təşəbbüsü, SI-nin beynəlxalq icma üçün yaratdığı problemləri həll etməyə yönəlib. Bu təşəbbüs, daha az inkişaf etmiş ölkələrə iqtisadi inkişaflarını gücləndirmək və SI-dən optimal şəkildə istifadə etməkdə kömək etməyi, həmçinin açıq mənbəli SI-ni təşviq etməyi hədəfləyir. Çin bu təşəbbüs vasitəsilə bərabər dünya qurmağa çalışdığını bildirir. Onların fikrincə, yalnız çoxtərəfli əməkdaşlıq SI-nin həm qısa, həm də uzunmüddətli dövrdə bəşəriyyətə fayda verəcəyini təmin edə bilər.

Prezident Si Cinpinin qlobal əməkdaşlıq vizyonunu izləyən Çin, iyulun 26-28-də Şanxayda keçirilən Dünya Süni İntellekt Konfransında WAICO-nu təsis edib. Təşkilatın əsas məqsədləri arasında təchizat və tələbat arasında əlaqə qurmaq, Çinin digər ölkələrlə, eləcə də müxtəlif ölkələr arasında praktik əməkdaşlığı təşviq etmək, qlobal Cənub ölkələrinin SI imkanlarını gücləndirmək və bəşəriyyətin xeyrinə SI-nin istifadəsini təmin etmək üçün koordinasiyalı idarəetməni artırmaq yer alır.

Çin, WAICO vasitəsilə müxtəlif ölkələrin SI inkişaf siyasətlərini və idarəetmə qaydalarını əlaqələndirməyi, qlobal idarəetmə çərçivəsi qurmağı və SI üçün standartlar müəyyən etməyi hədəfləyir. Bununla yanaşı, SI-nin insan sivilizasiyasının inkişafına töhfə verməsini təmin etmək istəyir. Çinin açıq mənbəli SI yanaşması, qabaqcıl texnologiyalara daha geniş giriş imkanı yaradır. Lakin bəzi SI təhlükəsizlik mütəxəssisləri xəbərdarlıq edir ki, bu yanaşma təhlükəsizlik tədbirlərinin azalmasına və pis niyyətli şəxslərin qabaqcıl SI modellərini dəyişdirərək zərərli sistemlər yaratmasına səbəb ola bilər.

WAICO rəsmiləri Çinin SI təhlükəsizliyinə sadiqliyini vurğulayır və kommersiya üstünlüyü əldə etmək üçün təhlükəsizlik tədbirlərindən yayınmağa çalışan şirkətləri yaxından izləyəcəklərini bildirir. Hətta keçmiş Google CEO-su Erik Şmidt ABŞ və Çinin SI təhlükəsizliyi sahəsində əməkdaşlıq etməli olduğunu qeyd edib və SI-nin yaratdığı ekzistensial risklərin hamımıza təsir edə biləcəyini vurğulayıb.

Çinin SI-ni çoxtərəfli ictimai nemət kimi təqdim etməsi, Baş nazir Li Çianq tərəfindən Dünya Süni İntellekt Konfransında elan edilib. Bu addım, Çinin ABŞ-dan fərqli yanaşmasını vurğulamağa hesablanıb. ABŞ bir neçə gün əvvəl SI-dən üstünlük qazanmaq üçün "SI Fəaliyyət Planı"nı elan etmişdi. Lakin ABŞ və müttəfiqləri WAICO-nu Çinin qlobal SI gündəmini müəyyən etmək və qlobal narrativi idarə etmək vasitəsi kimi görür.

SI-nin gələcəkdə həlledici rol oynayacağı şübhəsizdir. Onu idarə etmək isə gələcəyi idarə etmək deməkdir.