‘Science’ jurnalı elmi nəşrlər dünyasında mühüm bir qərar qəbul edərək, 2011-ci ildə nəşr olunan və geniş mübahisələrə səbəb olan 'arsenikli həyat' iddiasını irəli sürən məqaləni rəsmi olaraq geri çəkib. Bu qərar, elmi ictimaiyyətdə elmi standartlar və redaksiya prinsipləri ilə bağlı yenidən müzakirələrə yol açıb.

2011-ci ildə dərc olunan həmin məqalə, Kaliforniyada arsenlə zəngin Mono gölündən əldə olunan GFAJ-1 adlı mikroorqanizmin fosfor əvəzinə zəhərli bir element olan arsenlə inkişaf edə biləcəyini iddia etmişdi. Bu iddia, biokimyanın fundamental prinsiplərinə meydan oxuyaraq elmi ictimaiyyətdə ciddi müzakirələrə səbəb olmuşdu.

Qərarın səbəbləri

Jurnalın bu qərarı, məqalənin əsas nəticələrinin sonrakı araşdırmalar tərəfindən təsdiqlənməməsi və eksperimental metodologiyada ciddi qüsurların olması ilə əsaslandırılıb. İlk tənqidlər, arsen əsaslı DNT quruluşunun qeyri-sabitliyi və laboratoriya təcrübələrində fosfat çirklənməsinin mümkünlüyü üzərində cəmləşmişdi.

2021-ci ildə aparılan əlavə tədqiqatlar göstərdi ki, GFAJ-1 mikrobu DNT-sinə arsen daxil etməyib və ilkin tapıntıların yetərsiz təmizləmə və nümunə çirklənməsi nəticəsində əldə olunduğunu iddia etdilər. Məşhur mikrobioloq Rosie Redfield, bu qərarı alqışlayaraq, "Bu məsələ artıq bağlandı və gələcək tədqiqatçıları yanlış yönləndirməyəcək," deyib.

Jurnalın mövqeyi

‘Science’ jurnalının baş redaktoru Holden Thorp, bu qərarın genişləndirilmiş redaksiya standartlarını əks etdirdiyini bildirib. Onun sözlərinə görə, əsas nəticələri dəstəkləməyən eksperimentlər üzərində qurulmuş məqalələr, elmi saxtakarlıq olmasa belə, geri çəkilə bilər. O, ictimai açıqlamasında vurğulayıb: "Bu geriçəkmə ilə biz məqalənin nəşrində oynadığımız rolu qəbul edir və məsuliyyəti öz üzərimizə götürürük."

Müəlliflərin etirazı

Bununla belə, məqalənin 11 sağ qalan müəllifindən 10-u bu qərara qarşı çıxıb. Onlar ‘Science’ jurnalında yayımlanan ictimai bəyanatlarında, "Biz bu geriçəkməni dəstəkləmirik," ifadəsini işlədərək, məlumatlarının düzgün olduğunu və elmi ictimaiyyətdə məhsuldar müzakirələrə səbəb olduğunu iddia ediblər. Onların fikrincə, jurnalın qərarı elmi fərziyyələrin tənqid və sınaqdan keçirilməsinə maneə törədir.

Müəlliflər bildirirlər ki, onların işi ənənəvi elmi etika prinsipləri olan Komitə tərəfindən müəyyən edilmiş saxtakarlıq, məlumat təhrifləri və ya yalan məlumatlara əsaslanmadığı halda, jurnalın yeni qeyri-müəyyən standartlar tətbiq edərək məqaləni geri çəkməsi düzgün deyil. NASA alimi Mary Voytek də bu fikri dəstəkləyərək, jurnalın qərarının "heç bir fayda gətirmədiyini" deyib.

Nəticə

Bu hadisə bir daha göstərir ki, elmi tədqiqatlarda hansı hallarda geriçəkmə qərarının verilməsi və bu qərarı kimin qəbul etməsi kimi məsələlər hələ də mübahisəli olaraq qalır. Elm ictimaiyyəti və nəşriyyatçılar arasında bu cür sərhədlərin necə çəkilməsi gələcəkdə də geniş müzakirə mövzusu olacaq.