Subaru teleskopu Günəş sisteminin kənarında 'fosil' kəşf etdi

Subaru Teleskopu Plutonun kənarında yeni bir obyekt kəşf edib. Bu tapıntı, Günəş sisteminin formalaşması, təkamülü və hazırkı quruluşu ilə bağlı yeni məlumatlar təqdim edir. Obyekt, FOSSIL (Günəş Sisteminin Xarici Hissəsinin Formalaşması: Buzlu Miras) adlı layihə çərçivəsində aşkar edilib. Bu layihə Subaru Teleskopunun geniş baxış sahəsindən istifadə edərək araşdırmalar aparır. Kəşf, teleskopun 2023-cü ilin mart, may və avqust aylarında apardığı müşahidələr nəticəsində mümkün olub.

Hazırda 2023 KQ14 olaraq adlandırılan obyektə daha klassik bir ad Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı tərəfindən sonradan veriləcək. 2024-cü ilin iyul ayında Kanada-Fransa-Havay Teleskopu ilə aparılan əlavə müşahidələr və digər rəsədxanaların köhnə məlumatlarında obyektin axtarışı sayəsində astronomlar onun orbitini 19 il ərzində izləməyə nail olublar.

2023 KQ14-ün orbitinin özünəməxsus uzaqlığı səbəbindən obyekt 'sednoid' kimi təsnif edilib. Bu, bu nadir obyekt növündən məlum olan dördüncü nümunədir. FOSSIL layihəsi çərçivəsində aparılan rəqəmsal simulyasiyalar, o cümlədən Yaponiyanın Milli Astronomiya Rəsədxanası tərəfindən idarə olunan PC klasteri ilə aparılan araşdırmalar, 2023 KQ14-ün orbitinin ən azı 4,5 milyard il ərzində sabit qaldığını göstərib.

Hərçənd ki, obyektin hazırkı orbitinin digər sednoidlərin orbitlərindən fərqli olduğu qeyd edilib, simulyasiyalar onların orbitlərinin təxminən 4,2 milyard il əvvəl çox oxşar olduğunu irəli sürür. Bu fərq Günəş sisteminin xarici hissəsinin daha əvvəl düşünüləndən daha müxtəlif və mürəkkəb olduğunu göstərir. Eyni zamanda, bu kəşf hipotetik Doqquzuncu Planetin mövcudluğu ilə bağlı yeni məhdudiyyətlər ortaya qoyur. Əgər Doqquzuncu Planet mövcuddursa, onun orbitinin daha uzaqda yerləşməsi ehtimal olunur.

Yaponiyanın Milli Astronomiya Rəsədxanasından Dr. Yukun Huang, orbitin simulyasiyalarını aparan alimlərdən biri, belə deyir: "2023 KQ14-ün hazırkı orbitinin digər üç sednoidin orbitləri ilə uyğun gəlməməsi Doqquzuncu Planet hipotezinin ehtimalını azaldır. Ola bilsin ki, Günəş sistemində bir zamanlar bir planet mövcud olub, lakin sonradan sistemdən çıxarılıb və bu, hazırda gördüyümüz qeyri-adi orbitlərə səbəb olub."

Bu kəşfin əhəmiyyətinə toxunan Dr. Fumi Yosida bildirir: "2023 KQ14 Neptunun qravitasiyasının az təsir etdiyi çox uzaq bir bölgədə aşkar edilib. Bu ərazidə uzadılmış orbitlərə və böyük perihelion məsafələrinə malik obyektlərin mövcudluğu, qədim dövrdə 2023 KQ14-ün formalaşdığı zaman qeyri-adi bir hadisənin baş verdiyini göstərir. Bu unikal, uzaq obyektlərin orbital təkamülünü və fiziki xüsusiyyətlərini anlamaq, Günəş sisteminin tam tarixini başa düşmək üçün vacibdir. Hazırda Subaru Teleskopu bu cür kəşfləri həyata keçirə bilən Yerdəki azsaylı teleskoplardan biridir."

Dr. Yosida əlavə edir: "FOSSIL komandası bu cür daha çox kəşflər edə bilsə, Günəş sisteminin tarixini tam şəkildə təsvir etməyə kömək edə bilər."

Əlavə məlumat üçün Ying-Tung Chen və digərlərinin "Sedna-bənzər obyektin kəşfi və dinamikası, perihelionu 66 au" adlı araşdırması "Nature Astronomy" jurnalında dərc olunub. DOI: 10.1038/s41550-025-02595-7.