Süni intellekt (Sİ) Ay səthində yerləşən lav boruları və mağaralarına giriş kimi xidmət edən çökəklikləri və açılışları necə aşkar edə bilər? Bu sual, beynəlxalq bir tədqiqatçılar qrupunun Ayın vulkanik bölgələrində (lunar maria) bu cür xüsusiyyətləri daha səmərəli şəkildə müəyyən etmək üçün maşın öyrənməsi alqoritmlərindən necə istifadə ediləcəyini araşdırdığı yeni bir tədqiqatda cavablandırılmağa çalışılır. Tədqiqatın nəticələri həm robotik, həm də insan kəşfiyyatını dəstəkləyəcək əsas səth xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirmək üçün yeni metodların inkişafına töhfə verə bilər.

Tədqiqat zamanı alimlər Ay və Marsın orbital görüntülərindən istifadə edərək çökəklikləri və açılışları müəyyən etmək üçün bir neçə dərin öyrənmə modelindən istifadə etdilər. Məqsəd, Lunar Pit Atlas-da əvvəllər müəyyən edilmiş 16 çökəkliyə əlavə olaraq yeni çökəkliklər və açılışlar aşkar etmək idi. Modelin öyrədilməsi üçün istifadə olunan çökəkliklərdən biri də Mare Tranquillitatis çökəkliyi idi. Bu çökəklik bir neçə dəfə görüntülənib və minimum radiusunun 100 metr, dərinliyinin isə təxminən 105 metr olduğu hesablanıb. Sonda, ESSA (Alt Səth Bölmələrinə Girişlər) adlı dərin öyrənmə modelinin ən yaxşı nəticə verdiyi müəyyən olundu. ESSA modeli Ayın vulkanik bölgələrinin yalnız 1.92 faizini müşahidə edərək iki yeni açılışı uğurla aşkar etdi.

Tədqiqat müəllifləri qeyd edir ki, “ESSA indiyə qədər Ay səthinin yalnız təxminən 0.23 faizini araşdırıb və bu səbəbdən hələ də tətbiq edilə biləcək geniş məlumat mövcuddur. Potensial mağara girişləri ilə əlaqəli çökəkliklər və açılışlar axtarılarkən, mare bölgələrinə prioritet verilməlidir. İndiyə qədər ESSA əsasən yaxşı müəyyən edilmiş sərhədlərə malik olan kiçik mare çökəkliklərinə tətbiq edilib. Lakin kifayət qədər vaxt ayrılarsa, ESSA daha böyük mare bölgələrində, məsələn, Mare Frigoris-də çökəkliklər və açılışlar axtara bilər.”

Ay səthindəki bu çökəkliklər və açılışlar, gələcək robotik və insan kəşfiyyatı üçün Ayın vulkanik tarixi haqqında daha çox məlumat əldə etmək və gələcək astronavtlar üçün sığınacaq rolunu oynamaq baxımından əhəmiyyətlidir. Çünki Ayın Yer kimi qoruyucu ozon təbəqəsi və maqnit sahəsi yoxdur, bu da astronavtları təhlükəli günəş və kosmik şüalanmaya məruz qoyur. Lav boruları, Marsda ilk astronavtlar üçün təhlükəsiz sığınacaq kimi göstərilirdi. Ay kimi, Marsda da ozon təbəqəsi və maqnit sahəsi yoxdur, bu səbəbdən lav boruları qoruyucu qalxan rolunu oynayırdı.

Bu tədqiqat, NASA-nın Artemis proqramı çərçivəsində insanları 1972-ci ildə başa çatan Apollo 17 missiyasından sonra ilk dəfə Ay səthinə qaytarmağa hazırlaşdığı bir dövrdə aparılır. Artemis proqramı astronavtları Ayın cənub qütbünə endirməyi planlaşdırır, lakin bu bölgə lav mağaralarından uzaqda yerləşir. Bununla belə, bu tədqiqat süni intellekt və maşın öyrənməsinin, Ay səthindəki əsas xüsusiyyətləri, o cümlədən in-situ resurs istifadəsi üçün istifadə oluna biləcək su buzlarının və digər resursların müəyyən edilməsində necə kömək edə biləcəyini göstərir. Su buzları Ayın cənub qütbündəki dərin kraterlərdə mövcuddur.

Bundan əlavə, planetar elm sahəsində süni intellekt və maşın öyrənmə modellərinin istifadəsi, Günəş sistemimizdə və ondan kənarda yerləşən planetar cisimlər haqqında biliklərimizi artırmaq məqsədilə yüksək sürət və səmərəlilik nümayiş etdirməyə davam edir.

Süni intellektin Ay və digər planetar cisimlərdə çökəkliklər, açılışlar və digər əsas səth xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirməkdə necə kömək edəcəyini gələcək göstərəcək. Elmə davam!