Son aylarda məktəblərdə süni intellektin (Sİ) istifadəsi ilə bağlı çox danışılıb – bəzən həddindən artıq. Xüsusilə də, şagirdlər tərəfindən istifadəsi (və ya sui-istifadəsi) mövzusu müzakirə olunub. Burada əsas məsələ yalnız "qanunverici" deyil, həm də mədəniyyətlə bağlıdır: bir şagirdi öz işini Sİ-yə həvalə etməməyə necə inandırmaq olar? Əsas açar söz "əvəz etmə"dir. Hər birimiz şagird olarkən, əgər həmişə mövcud, səssiz və xəyanət etməyən "dostumuz" olsaydı, tapşırığı yerinə yetirmək üçün ona müraciət etməyə cəhd etməzdikmi? İndi bu dostun adı ChatGPT-dir və o, mövzu, xülasə və ya tapşırığı bir neçə saniyə ərzində hazırlaya bilir. Ancaq əsl sual budur: Sİ mənə öyrənməyə kömək edirmi, yoxsa məni əvəz edir? Əgər ikinci variant doğrudursa, bu, problemdir. Çünki bu halda insan böyümək, tənqidi düşüncəni inkişaf etdirmək və artan çətinliklərlə üzləşmək imkanından imtina edir. Başqa sözlə, insan öz intellektindən süni intellekt xeyrinə imtina edir. Bu risk yalnız şagirdlərlə məhdudlaşmır. Bu, həm də müəllimlər, inzibati heyət və rəhbərlər üçün keçərlidir. Sİ-dən dərsləri zənginləşdirmək, materiallar yaratmaq və ünsiyyəti yaxşılaşdırmaq üçün istifadə edə bilərik. Amma əgər biz özümüz cəhd etmədən və ya ən azı məntiqli bir layihə hazırlamadan işi Sİ-yə həvalə etməyə başlasaq, analiz və yaradıcılıq qabiliyyətimizi zəiflətmək riski ilə üzləşirik. Hər gün bunu görürəm: Müəllimlər, ChatGPT-dən çıxarılan qanun maddələrini kontekstini yoxlamadan sitat gətirirlər, əllərində "absolyut həqiqət" olduğunu düşünürlər və bəzən Sİ-dən istifadə etdikləri ilə öyünürlər. Bilik, interpretasiya vasitələri və tənqidi ruh olmadan Sİ-nin məhsulu xam olaraq qalır və bu, qarşı tərəfə qarşı pis təəssürat yarada bilər. ChatGPT güclü bir vasitədir, amma yalnız bir vasitədir. Hazırlıqlı şəxslərin əlində o, qiymətli bir köməkçi ola bilər; amma yetərli bilikləri olmayanların əlində səhvlər və qeyri-dəqiqliklər üçün bir "meqafon"a çevrilə bilər. Xam bir mətni cilalanmış və düzgün bir işə çevirmək üçün bilik əvəzedilməz bir element olaraq qalır. Buna görə də, məktəblərdə Sİ-nin şüurlu və məlumatlı istifadəsi alqışlanmalıdır. Amma unutmayaq – və özümüzə xatırladaq – ki, ChatGPT-dən daha ağıllıyıq.