Süni intellekt və ideya plagiatı müzakirələri

Süni intellekt və elmi plagiatın yeni forması

2024-cü ildə Yaponiyanın Sakana AI şirkəti tərəfindən təqdim edilən “The AI Scientist” adlı süni intellekt aləti elmi tədqiqatlar aparmaq və bu tədqiqatların nəticələrini yazmaq üçün tam avtomatlaşdırılmış bir sistem kimi diqqət çəkib. Bu sistem böyük dil modellərindən istifadə edərək yeni ideyalar yaradır, kod yazır və nəticələri elmi məqalə şəklində təqdim edir. Lakin bu yenilik elmi cəmiyyətdə ciddi müzakirələrə səbəb olub.

Parkın təcrübəsi

2025-ci ilin yanvar ayında Koreyanın KAIST universitetindən Byeongjun Park, Hindistandan iki tədqiqatçı tərəfindən ona göndərilən bir e-məktubda, AI tərəfindən yaradılmış bir məqalədə onun metodlarının kredit verilmədən istifadə edildiyini öyrəndi. Məqaləni araşdıran Park, onun birbaşa surət olmadığını, lakin metodların oxşarlıq təşkil etdiyini müəyyən etdi. O, bu oxşarlığı “metodoloji yaxınlıq” kimi təsvir etsə də, bunun plagiat adlandırılmasına tərəddüd etdiyini bildirdi.

Tədqiqatçıların narahatlıqları

Hindistanın Bengaluru şəhərində yerləşən Hindistan Elm İnstitutunun alimləri Tarun Gupta və Danish Pruthi isə problemin daha geniş olduğunu iddia edirlər. Onlar AI tərəfindən yaradılmış bir sıra məqalələrdə başqalarının ideyalarının istifadə olunduğunu, lakin düzgün şəkildə kredit verilmədiyini qeyd edirlər. Bu vəziyyətin “ideya plagiatı” kimi qiymətləndirilməli olduğunu bildirən alimlər, AI alətlərinin yenilik kimi görünən, lakin əslində başqalarının işlərindən götürülmüş ideyalar yaratdığını iddia edirlər.

Fərqli fikirlər

Bu iddialar elmi ictimaiyyətdə fərqli reaksiyalar doğurub. “The AI Scientist” layihəsinin yaradıcıları Gupta və Pruthi-nin iddialarını rədd edərək, bu iddiaların “əsassız və qeyri-dəqiq” olduğunu bildiriblər. Onlar qeyd edirlər ki, AI tərəfindən yaradılmış məqalələrdə bəzi işlərə istinad edilməsi daha uyğun olardı, lakin bu, insan müəlliflər arasında da adi bir haldır.

Elm dünyasında yeni çağırışlar

Süni intellektin elmi tədqiqatlarda istifadəsi elmi standartların yenidən nəzərdən keçirilməsini tələb edir. Berlin Universitetindən Debora Weber-Wulff ideya plagiatının sübut edilməsinin çətin olduğunu və bu məsələnin insan müəlliflər arasında da mövcud olduğunu bildirir. O əlavə edir ki, süni intellektin məqsədli şəkildə plagiat etmədiyini nəzərə alsaq belə, bu alətlərdən istifadə zamanı etik qaydalara ciddi əməl edilməlidir.

Nəticə

Süni intellektin elmi tədqiqatlarda istifadəsi böyük potensiala malik olsa da, onun tətbiqi ilə bağlı etik məsələlər hələ də açıq qalır. Alimlər arasında plagiatın necə müəyyənləşdirilməsi və süni intellektin elmi cəmiyyətə inteqrasiyası məsələlərində konsensus əldə etmək vacibdir.