Süni intellekt (Sİ) alətləri, məsələn, ChatGPT kimi modellər gündəlik həyatımızın bir hissəsinə çevrilib. Bu texnologiyalar ümumi məlumat təqdim etməkdən tutmuş ev tapşırıqlarında kömək etməyə qədər müxtəlif sahələrdə istifadə olunur. Lakin bir hüquqşünas bu texnologiyaların dünyagörüşümüzü səssizcə məhdudlaşdırdığı barədə xəbərdarlıq edir.

İsrailin Yerusəlim İvrit Universitetindən professor Mixal Şur-Ofri, ABŞ-ın Nyu-York Universitetinin İnformasiya Hüququ İnstitutunda qonaq tədqiqatçı olaraq yayımladığı yeni məqaləsində qeyd edir ki, süni intellekt sistemlərinin əsasən ümumi və əsas məzmun təqdim etməyə meyilli olması müəyyən risklər yaradır. O bildirir ki, "Hər kəs eyni növ, əsasən ortaq cavablar alırsa, bu, bizi müxtəlif səslərdən, hekayələrdən və mədəniyyətlərdən uzaqlaşdıra bilər. Uzun müddətdə bu, bizim düşüncə dünyamızı daralda bilər."

Məqalədə süni intellektin geniş dil modellərinin (LLM) cavablarının niyə əsasən populyar və ən çox rast gəlinən məlumatlardan ibarət olduğu araşdırılır. Məsələn, ChatGPT-dən 19-cu əsrin önəmli şəxsiyyətləri haqqında sual soruşulduqda, Lincol, Darvin və Viktoriya Kraliçası kimi adlar çəkilib. Bu cavablar doğru olsa da, çox vaxt təkrarlanan, anglosentrik və gözlənilən olur.

Eyni zamanda, "ən yaxşı televiziya serialları" haqqında sorğu zamanı süni intellekt əsasən Anglo-Amerikan şoularına istinad edir və ingilis dilində olmayan zəngin serial dünyasını nəzərə almır. Bu, modellərin əsasən ingilis dilində olan rəqəmsal məlumat bazalarından öyrənməsi və statistik tezliyə əsaslanaraq cavablar hazırlaması ilə əlaqədardır. Nəticədə, ən ümumi adlar, hekayələr və perspektivlər bu sistemlərin cavablarında daim ön plana çıxır.

Bu yanaşma, süni intellekt cavablarını faydalı etsə də, az rast gəlinən məlumatların, o cümlədən ingilis dili əsasında olmayan kiçik icmaların mədəniyyətlərinin, çox vaxt kənarda qalmasına səbəb olur. Bundan əlavə, süni intellekt modellərinin cavabları gələcək modellərin təlim materialı kimi istifadə edildiyindən, zamanla bu "kainat" daha da məhdudlaşa bilər.

Professor Şur-Ofri bu vəziyyətin ciddi nəticələri ola biləcəyini vurğulayır. Bu, mədəni müxtəlifliyin azalmasına, sosial tolerantlığın zəifləməsinə, demokratik diskursun zərər görməsinə və kollektiv yaddaşın (cəmiyyətlərin birgə keçmişlərini necə xatırladığı) pozulmasına səbəb ola bilər.

Bəs həll yolu nədir? Professor Şur-Ofri süni intellekt idarəçiliyində yeni hüquqi və etik prinsip – "çoxluq" anlayışını təklif edir. Bu prinsipə görə, süni intellekt sistemləri istifadəçilərə müxtəlif seçimlərin, məzmunların və hekayələrin mövcudluğunu göstərməli və ya ən azı bu barədə xəbərdarlıq etməlidir.

O, həmçinin süni intellekt savadlılığının artırılmasının vacibliyini vurğulayır. Bu, insanlara süni intellektin necə işlədiyini və cavablarının niyə əsas və populyar məzmunlara meyilli olduğunu başa düşməyə kömək edəcək. "Bu, insanları əlavə suallar verməyə, cavabları müqayisə etməyə və aldıqları məlumatlar üzərində tənqidi düşünməyə təşviq edəcək. Süni intellekti tək bir həqiqət mənbəyi kimi deyil, bir alət kimi görmələrinə kömək edəcək," deyə professor əlavə edir.

Məqalədə bu ideyanı həyata keçirmək üçün iki praktik addım təklif olunur:

1. Süni intellekt vasitələrinə "çoxluq" anlayışını daxil etmək. Məsələn, istifadəçilərə modellərin "temperaturunu" (cavabların müxtəlifliyini artıran parametr) artırmağa imkan verən bir xüsusiyyət əlavə etmək və ya digər mümkün cavabların mövcudluğu barədə açıq bildirişlər göstərmək.
2. Müxtəlif süni intellekt sistemlərini dəstəkləyən bir ekosistem yaratmaq. Bu, istifadəçilərə müxtəlif platformalardan "ikinci fikir" almaq imkanı verəcək.

Professor Şur-Ofri, İsrailin Texnion Universitetindən Dr. Yonatan Belinkov və Adir Rahamim, həmçinin Yerusəlim İvrit Universitetindən Bar Horovitz-Amsalem ilə birgə əməkdaşlıq edərək, bu ideyaları həyata keçirmək üçün çalışır. Onlar geniş dil modellərinin cavab müxtəlifliyini artırmaq üçün sadə yollar təqdim edir.

"Əgər istəyirik ki, süni intellekt cəmiyyətə xidmət etsin, yalnız səmərəliliyə deyil, həm də mürəkkəblik, incəlik və müxtəlifliyə yer ayırmalıyıq," deyə professor vurğulayır. "Çoxluq anlayışı məhz bunun üçündür – süni intellektin idarə etdiyi dünyada insan təcrübəsinin tam spektrini qorumaq."

Əlavə məlumat: Mixal Şur-Ofri, "Çoxluq Süni İntellekt İdarəçiliyi Prinsipi kimi," İndiana Hüquq Jurnalı (2025).