Kainatın Əsas Elementləri Necə Yarandı?

Kainatın hekayəsi Böyük Partlayışdan sonra başladı. Kainat sürətlə genişlənərkən həm də soyumağa başladı. İlk bir neçə dəqiqə ərzində protonlar və neytronlar birləşərək atom nüvələrini formalaşdırdı. Bu dövrdə hidrogen, helium və az miqdarda litium-7 əmələ gəldi. Bu prosesə 'primordial nukleosintez' adı verilir.

Ancaq 20 dəqiqə sonra, kainatın temperaturu o qədər soyudu ki, nüvə birləşmələri dayandı. Bu vəziyyət 370000 il davam etdi, ta ki elektronlar nüvələrlə birləşərək neytral atomlar yaratsın. Bu dövrdə işıq kosmosda maneəsiz keçməyə başladı və kosmik mikrodalğalı fon radiasiyası meydana gəldi.

Ulduzların Daxili Fabrikası

Kainatın ilk ulduzları Böyük Partlayışdan sonra yaranan 'Dark Ages' dövründə meydana gəldi. Ulduzlar, qravitasiya ilə bir-birinə doğru çəkilən maddənin sıxlaşması nəticəsində, yüksək istilik yarananda formalaşır. Ulduzun nüvəsində hidrogen atomları birləşir və helium yaradır. Bu birləşmə enerji, işıq və istilik çıxararaq ulduzun 'hidrostatik tarazlığını' təmin edir.

Ulduzların ömrü boyunca gedən nüvə birləşmələri nəticəsində karbon, oksigen, neon və dəmir kimi daha ağır elementlər yaranır. Amma dəmirdən ağır elementlərin yaranması üçün ulduzun ölümü lazımdır. Çünki dəmir və nikel mərhələsindən sonra birləşmə enerjini istehsal edə bilmir, əksinə, onu alır.

Ulduz Ölümü və Yarımçıq Elementlərin Yaranışı

Ağır elementlər, əsasən, ulduzların ölüm anında, yəni supernova partlayışlarında və ya neytron ulduzlarının toqquşmasında formalaşır. Supernova zamanı ulduzun nüvəsi çökməyə başlayır, temperatur 100 milyard kelvinə çatır və bu, çox sürətli birləşmələri hərəkətə gətirir.

Neytron ulduzları isə daha ağır elementlərin yaranmasına səbəb olur. 2017-ci ildə LIGO və Virgo teleskopları ilk dəfə neytron ulduzlarının birləşməsini müşahidə etdilər. Məlum oldu ki, bu cür hadisələrdə ulduz partlayışlarından 100000 dəfə çox ağır elementlər yaranır. Qızıl, uran və torium kimi elementlər məhz bu partlayışlar nəticəsində formalaşır.

Nəticə: Biz Hamımız Ulduz Maddəsindən Yaranmışıq

Bütün bu proseslər nəticəsində kainatın ilk anlarında yaranan hidrogen və helium ulduzlarda və onların partlayışlarında dəmir, kalsium, qızıl, oksigen kimi elementlərə çevrilib. Bu elementlər planetlərin, o cümlədən Yer kürəsinin formalaşmasında və həyatın yaranmasında əsas rol oynayıb. Beləliklə, biz əsl mənada ulduzların maddəsindən yaranmışıq və onların hekayəsini daşıyırıq.