Alimlər, əvvəllər yalnız uşaqlıq dövründə mövcud olduğu düşünülən "neyral progenitor hüceyrələr"in yetkin insan beynində də olduğunu aşkar ediblər. Bu kəşf, uşaqlıqdan sonra neyronların yenidən yaranmasının mümkünlüyünü sübut edir və gələcəkdə neyrodegenerativ xəstəliklər üçün yeni müalicə üsullarının inkişafına yol aça bilər. Uşaqlıq dövründə beynin plastiklik qabiliyyəti, xüsusilə də öyrənmə, yaddaş və emosional tənzimləmə ilə bağlı olan hipokampda neyronların yaranması prosesi (neyrogenez) daha yüksək səviyyədədir. Bunun səbəbi, uşaqların qısa zamanda çox şey öyrənməli olmasıdır. Lakin alimlər uzun müddət neyrogenezin yalnız uşaqlıq dövrünə məxsus olub-olmadığını, yoxsa yetkinlərdə də davam etdiyini araşdırıblar. 2013-cü ildə Stokholmda yerləşən Karolinska İnstitutunun alimləri hipokampda neyrogenezə dair sübutlar tapmışdılar. Lakin "neyral progenitor hüceyrələr" kimi tanınan və müxtəlif növ neyronlara və gliya hüceyrələrinə çevrilə bilən bir əlaqə həlqəsi çatışmırdı. Bu ayın əvvəlində "Science" jurnalında dərc olunan yeni bir araşdırma, həmin "progenitor" hüceyrələrin 20-78 yaş arası yetkin beyinlərdə mövcud olduğunu göstərdi. Alimlər, hipokampın öyrənmə, yaddaş və koqnitiv elastiklikdə əhəmiyyətli olan dentat girus adlı bir bölgəsində bu hüceyrələri müəyyən etmək üçün müxtəlif tədqiqat metodları və maşın öyrənməsi texnologiyasından istifadə ediblər. Tədqiqatın baş müəllifi, Karolinska İnstitutundan Jonas Frisén, bu kəşfin insan beyninin ömür boyu necə işlədiyini və dəyişdiyini anlamaq üçün vacib bir addım olduğunu qeyd etdi. "Biz bu hüceyrələrin mənşəyini müəyyən edə bildik və bu, yetkin insan beynində hipokampda neyronların davamlı olaraq formalaşdığını təsdiqləyir," deyə Frisén açıqlama verdi. Bu hüceyrələrin müəyyən edilməsi asan bir proses deyildi. Frisén və komandası, uşaqlıq dövründəki neyral progenitor hüceyrələri dəqiq müəyyən edə bilən maşın öyrənməsi alqoritmi hazırladılar. Bu model, uşaqların tədqiqat üçün bağışlanmış beyin nümunələri üzərində işlənərək, bu hüceyrələrin molekulyar "barmaq izlərini" tapdı və onları yetkin beyinlərdə aşkar etmək üçün istifadə etdi. Sistem, siçan beynindəki progenitor hüceyrələrin 83 faizini dəqiq müəyyən etdi. Daha sonra bu model, neyrogenezlə əlaqəsi olmayan beyin bölgələrində (məsələn, korteksdə) tətbiq edilərək, progenitor hüceyrələrin olmamasını da uğurla qeyd etdi. Nəhayət, tədqiqatçılar, 20-78 yaş arasında olan vəfat etmiş donorların 14 hipokamp nümunəsini analiz etdilər. Hüceyrələrin bölünmə vəziyyətini göstərən xüsusi antikorların köməyi ilə yetkin neyronlar istisna edildi. Nəticədə, 14 nümunədən 9-da progenitor hüceyrələr tapıldı. Lakin bu hüceyrələrin hər bir insanda universal olmadığı və konsentrasiyasının fərdi genetik və ya ətraf mühit amillərindən asılı ola biləcəyi müəyyən edildi. Alimlər bu hüceyrələrin mövcudluğunu neyrodegenerativ xəstəliklərin müalicəsində yeni yanaşmaların inkişafı üçün bir ümid işığı kimi görürlər. "Əgər yeni neyronların yaranma potensialı varsa, gələcəkdə bu bioloji faktı istifadə edərək müalicə üsulları inkişaf etdirilə bilər," deyə Frisén əlavə etdi. Bu araşdırma, həmçinin psixiatrik pozğunluqlar üçün regenerativ müalicələrin inkişafında mühüm rol oynaya bilər. Görünür ki, yeni nələrsə öyrənmək üçün heç vaxt gec deyil – bədənimiz də bunu təsdiqləyir.