Yeni dadların axtarışı

1908-ci ildə yapon kimyaçı Kikunae Ikeda kombu yosununun tərkibini araşdırarkən umami adlı unikal dadı kəşf etdi. Bu dad yosuna xüsusi ətirli və ət dadını verən qlutamik turşu ilə bağlı idi. Lakin umaminin rəsmi olaraq əsas dad kimi qəbul edilməsi üçün tam bir əsr lazım gəldi. Bu, yalnız 1990-cı illərdə mümkün oldu, çünki psixofiziki, elektrofizioloji və biokimyəvi araşdırmalar bu dadın fərqli olduğunu sübut etdi.

Bu gün alimlər altıncı dadın mövcud olub-olmamasını araşdırırlar. Yağlı (oleogustus), nişastalı, kokumi və hətta duzlu meyan kökü kimi dadlar potensial namizədlər arasında göstərilir. Ancaq yeni bir dadın əsas dad olaraq qəbul edilməsi üçün ciddi elmi tələblər mövcuddur.

Dadın elmində irəliləyişlər

Cənubi Kaliforniya Universitetindən neyroelm mütəxəssisi Emil Liman deyir: 'Dadın elmi əsaslarını araşdırmaq, dünyanı necə hiss etdiyimizi daha yaxşı başa düşmək üçün vacibdir.'

Dadın yeni növünü qəbul etdirmək üçün alimlər dadın kimyəvi imzasını, dad reseptorlarının mövcudluğunu, dadın beyində yaratdığı unikal hissləri və fizioloji reaksiyaları sübut etməlidirlər. Məsələn, şirin dad insulinin ifrazını stimullaşdırır, acı dad isə zəhərli maddələrdən qaçınma instinktini oyadır.

Altıncı dadın namizədləri

Yağlı dad, yəni oleogustus, indiyə qədər ən güclü namizəd kimi görünür. Purdue Universitetinin tədqiqatçıları, bu dadın dil reseptorlarını stimullaşdırdığını və digər əsas dadlardan fərqli bir hiss yaratdığını göstəriblər. Lakin bu dadın təsviri çox da xoş deyil: 'Oleogustus acı yağ dadına bənzəyir və zərərli bir şey yediyimizi xəbərdar edir,' deyə Purdue Universitetinin professoru Riçard Mattes bildirir.

Nişastalı dad da maraqlı namizədlərdən biridir. 2016-cı ildə aparılan bir araşdırma, insanların nişastanın dadını sensorial ipucları olmadan müəyyən edə bildiyini göstərdi. Həmçinin, ağızda nişastanı parçalayan fermentlər də bu dadın mövcudluğuna işarə edir.

Kokumi isə daha çox mübahisə doğurur. Bu dad, daha çox fermentasiya olunmuş və ya yaşlanmış qidalarda olan bir hiss kimi qəbul edilir. Lakin alimlər hələ də onun dad yoxsa sadəcə bir hiss olduğunu dəqiq müəyyən edə bilməyiblər.

Niyə dad vacibdir?

Dad yalnız yemək zövqü deyil, həm də sağlamlıq və qida vərdişlərimizə təsir edir. Məsələn, bəzi tədqiqatlar yağlı dadı hiss etməyən insanların artıq çəkiyə daha çox meyilli olduğunu göstərir. Eyni zamanda, umami dadı olan bir bulyonun yeməkdən əvvəl içilməsi həddindən artıq yeməyin qarşısını ala bilər.

Elm adamları dadın təkamül funksiyalarını da vurğulayırlar. Şirin dad karbohidratların kalorili xüsusiyyətlərini hiss etməyə kömək edir, acı dad isə potensial zəhərli maddələrdən qaçınma instinktini oyadır.

Altıncı dadın rəsmi olaraq qəbul edilib-edilməyəcəyi hələ də elmi müzakirə mövzusudur. Lakin dadın sərhədlərini genişləndirmək, həm qida sənayesində, həm də sağlamlıq sahəsində yeni imkanlar yarada bilər.