ESA-nın SMOS peyki vasitəsilə əldə olunan məlumatlara əsaslanan araşdırma, Antarktika ətrafındakı Cənub Okeanında gözlənilməz bir dəyişiklik olduğunu ortaya qoyub – səth suları daha duzlu hala gəlir, halbuki buz örtüsünün sürətlə azalması müşahidə edilir. Bu tapıntı adi normaya ziddir, çünki buzun əriməsi adətən okean səth sularının duzluluğunu azaldır. Bu dəyişikliklərin təsiri qlobal okean axınlarını pozmaq, iqlim şəraitini dəyişdirmək və Antarktikadan uzaq ekosistemləri dəyişdirmək kimi geniş miqyaslı nəticələr doğura bilər. 2015-ci ildən bəri Antarktika, ölçüsü Qrenlandiyaya bərabər olan bir buz örtüsü sahəsini itirib, bu isə son onilliklərdə planetdə ən sürətli ekoloji dəyişikliklərdən biridir. Tipik olaraq buzun əriməsi səth sularının duzluluğunu azaldır və buzun yenidən yaranması üçün şərait yaradır. Lakin Southampton Universitetinin tədqiqatçıları tərəfindən ESA-nın SMOS missiyasından alınan məlumatlara əsaslanan araşdırma gözlənilməz bir nəticəni göstərdi. 50° Cənub enlikdən aşağıda səth duzluluğunun kəskin artdığı, buzun əriməsi nəticəsində səth sularının duzluluğunun azalması proseslərinin daha mürəkkəb olduğu aşkar edildi. Tədqiqat rəhbəri Alessandro Silvano bu barədə açıqlama verərək dedi: “Bu kəşf gözlənilməz idi, çünki buzun əriməsi okeanı duzlu deyil, daha təmiz etməlidir. Lakin SMOS peyki məlumatları bunun əksini göstərir və bu, ciddi narahatlıq doğurur.” Silvano əlavə etdi ki, duzlu səth suları okeanın dinamikasını dəyişir. Adətən, soyuq və təmiz səth suları daha dərinlərdəki isti və duzlu suların üzərində yerləşir, çünki bu enliklərdə sıxlıq əsasən duzluluqla idarə olunur. Bu təbəqələşmə okean dərinliklərindəki istiliyi saxlayır, səth sularını soyuq saxlayır və buzun yaranmasına kömək edir. Lakin indi duzlu səth suları daha aşağıdakı isti suların yuxarıya doğru axmasını asanlaşdırır. Bu istilik axını buz örtüsünü altdan əridir və buzun yenidən yaranmasını çətinləşdirir. Bu okean şəraiti dəyişikliyi Antarktika buz örtüsünün kəskin azalması və Maud Rise polinyasının – 1970-ci illərdən bəri Weddell dənizində görülməyən geniş açıq su sahəsinin – yenidən yaranması ilə üst-üstə düşür. Silvano bu barədə dedi: “Maud Rise polinyasının yenidən meydana çıxması hazırkı vəziyyətin nə qədər anormal olduğunu göstərir. Əgər duzluluğun artması və buzun azalması tendensiyası davam edərsə, Cənub Okeanında qalıcı dəyişikliklər baş verə bilər ki, bu da dünyanın qalan hissəsinə təsir edəcək.” Cənub Okeanını müşahidə etmək asan deyil. Dünyanın ən uzaq və fırtınalı bölgələrindən biri olan bu ərazi, aylarla davam edən qaranlıq şəraitdə elmi araşdırmalar üçün ciddi çətinliklər yaradır. Bu çətinliklərin öhdəsindən gəlmək üçün Southampton Universitetinin tədqiqatçıları, İspaniyanın Barselona Ekspert Mərkəzi ilə əməkdaşlıq edərək peyk məlumatlarından istifadə edərək qütb bölgələrində səth okean şəraitini izləmək üçün inkişaf etmiş alqoritmlər hazırladılar. Layihə ESA-nın "Cəmiyyət üçün Elm" təşəbbüsü çərçivəsində Earth Observation FutureEO proqramı tərəfindən maliyyələşdirilib. ESA-nın Yer Müşahidəsi üzrə Okean Alimi Roberto Sabia dedi: “Bu, peyklərdən alınan dəniz səthinin duzluluğu ölçülərinin nə qədər vacib olduğunu göstərən başqa bir nümunədir. Bu yeni regional məhsul, yüksək enliklərdə duzluluq ölçülərinin ənənəvi məhdudiyyətlərini aradan qaldırmaq üçün hazırlanmışdır.” Araşdırma qrupu ESA-nın SMOS peykindən alınan müşahidələri müxtəlif cihazlardan əldə edilən yerüstü ölçülərlə birləşdirərək, Cənub Okeanındakı duzluluq, temperatur və buz örtüsündəki uzunmüddətli dəyişiklikləri əks etdirən 15 illik bir məlumat dəsti hazırladı. Silvano əlavə etdi: “Yeni araşdırmamız göstərdi ki, Cənub Okeanı dəyişir, lakin gözlədiyimizdən fərqli bir şəkildə. Biz, ehtimal ki, gözləniləndən daha yaxın bir kritik nöqtəyə çatmışıq və davamlı buz örtüsü azalması ilə xarakterizə olunan yeni bir vəziyyətə daxil olmuşuq.” Antarktika buz örtüsünün itirilməsi qlobal miqyasda geniş təsirlərə malikdir. Buz əridikcə, okeanda saxlanılan istilik atmosferə buraxılır, daha güclü fırtınaları qidalandırır və iqlim dəyişikliklərini sürətləndirir. Bu, öz növbəsində, quruda ekstremal istilik dalğalarını artırır və Antarktika buz təbəqəsinin daha çox əriməsinə səbəb olur – dünya boyunca dəniz səviyyəsinin yüksəlməsinə gətirib çıxarır. Azalmış buz örtüsü, buzdan asılı olan pinqvinlər və digər növlər üçün həyati yaşayış yerlərini də təhdid edir. Antarktika artıq bir zamanlar sabit, donmuş qitə kimi düşünülən vəziyyətdə deyil. İqlim modellərinin əvvəlcədən proqnozlaşdırmadığı sürətli və gözlənilməz dəyişikliklər yaşayır. Bu modellər, yaxın keçmişə qədər, istiləşən iqlimin artan yağıntı və buz əriməsinə səbəb olacağını, səth sularını təmizləyəcəyini və nisbətən sabit buz örtüsü səviyyələrini qoruyacağını düşünürdü. Bu fərziyyə artıq doğru deyil. Yeni tapıntılar səth su duzluluğunun artmasını, okeanın təbəqələşmiş strukturunun pozulmasını və buz örtüsünün əvvəlcədən gözləniləndən daha sürətli azalmasını göstərir. Araşdırmanın həmmüəllifi Alberto Naveira Garabato əlavə etdi: “Bu tapıntılar göstərir ki, okean və iqlim dinamikası ilə bağlı anlayışımızda hələ də boşluqlar var. Bu kritik dəyişiklikləri izləmək və proqnozlaşdırmaq istəyiriksə, davamlı peyk və yerüstü müşahidələr vacibdir.” Bu fəaliyyət ESA-EC Yer Sistemi Elm Təşəbbüsünün bir hissəsidir və Yer sistemi və iqlim araşdırmalarında əsas müşahidə və bilik boşluqlarını həll etmək üçün ESA və EC tərəfindən maliyyələşdirilən layihələr arasında elmi koordinasiyanı təmin etməyi hədəfləyir.