Apollon missiyaları Ayın mənşəyini araşdırmaq üçün tarixin ən mühüm elmi kəşflərindən birinə imza atdı. Ayın tərkibi və formalaşma prosesi ilə bağlı əsas məlumatlar yalnız bu missiyalar sayəsində əldə edildi.

Ay, Günəş sistemindəki digər daşlı planetlərlə müqayisədə olduqca fərqlidir. Merkur və Venera kimi planetlərin heç bir təbii peyki yoxdur, Marsın kiçik peykləri isə sadəcə asteroidlərdir. Bununla yanaşı, Ayın Yerə nisbəti 1.5% kütlə ilə çox böyükdür. Bu, yalnız Pluton-Charon sistemi istisna olmaqla, digər peyk-sahib planetlərdə görünən bir hal deyil. Buna görə də Ayın mənşəyini araşdırmaq vacib bir sual olaraq qalırdı.

20-ci əsrin əvvəllərində Ayın necə formalaşdığı ilə bağlı müxtəlif nəzəriyyələr mövcud idi. Bəzi alimlər Ayın protoplanet olaraq Yerin orbitinə düşdüyünü, bəziləri isə Yerin sürətlə fırlanması nəticəsində bir hissəsinin ayrıldığını iddia edirdi. Lakin bu nəzəriyyələrin hamısı yanlış olduğu sübut edildi. Bu məsələnin həllində Apollon missiyaları mühüm rol oynadı.

Apollon missiyaları zamanı toplanan Ay nümunələri elmi araşdırmalarda böyük bir sıçrayışa səbəb oldu. Əldə edilən məlumatlardan biri Ayın keçmişdə magma okeanlarına sahib olduğunu təsdiqlədi. Ay səthindəki bir çox süxurlar maqnadan bərkimiş igneous süxurlardır. Digər bir maraqlı tapıntı isə "KREEP" adlı elementlər qrupunun Ay süxurlarında yüksək konsentrasiyada olması idi. KREEP, kalium (K), nadir torpaq elementləri (REE) və fosfor (P) kimi elementlərin birləşməsindən ibarətdir. Bu elementlərin eyni süxurda yüksək konsentrasiyada olması Ayın keçmişdə tamamilə ərimiş bir vəziyyətdə olduğunu göstərir.

Digər mühüm tapıntı Ayın oksigen izotopları ilə bağlıdır. Ayın oksigen izotoplarının Yer ilə eyni nisbətdə olması Ayın Yerlə eyni materialdan formalaşdığını göstərir. Bununla yanaşı, Ayda daha ağır elementlərin az olması və çox yüngül elementlərin demək olar ki, olmaması Ayın formalaşma prosesindəki fərqləri izah edir.

Bu tapıntılar "nəhəng təsir hipotezi"ni dəstəkləyir. Bu nəzəriyyəyə görə, Yer formalaşdığı zaman Mars ölçüsündə olan Theia adlı protoplanet Yerlə toqquşmuş və bu toqquşma nəticəsində Yerin bir hissəsi və Theia'nın qalıqları orbitə atılmışdır. Bu proses Ayın magma okeanlarının yaranmasını, ağır elementlərin Yerə batmasını və yüngül elementlərin buxarlanmasını izah edir.

Apollon missiyaları yalnız Ayın mənşəyi ilə bağlı məlumatlar deyil, həm də mühüm texnoloji inkişaflara səbəb oldu. Mühəndislik, materiallar, orbital dinamikalar sahəsində əldə edilən irəliləyişlər gələcək elmi və texnoloji layihələr üçün böyük bir təməl yaratdı.

Bu missiyalar Ayın səthində yalnız 12 gün yarım davam etsə də, elmi cəhətdən böyük uğurlar əldə edildi. Gələcəkdə Ay və ya Marsa insanlı missiyalar planlaşdırılarkən Apollon missiyalarının əldə etdiyi nailiyyətlər unudulmamalıdır.