Ayda Elmi Təcrübələrə Yenidən Başlanılır

NASA, 2024-cü ildə Ayda 50 ildən sonra ilk elmi təcrübələrə başlayır. Bu, Ayın səthində radio astronomiya aparmaq üçün yeni texnologiyaların və ictimai-özəl tərəfdaşlıqların istifadəsini əhatə edir. NASA-nın "Commercial Lunar Payload Services" (CLPS) proqramı çərçivəsində, Ay səthində pilotsuz enişlər vasitəsilə elmi təcrübələr həyata keçiriləcək.

CLPS Proqramı və İctimai-Özəl Tərəfdaşlıq

CLPS proqramı NASA-nın ənənəvi yanaşmasından fərqlənir. Keçmişdə NASA landerləri qururdu və proqramı idarə edirdi. İndi isə kommersiya şirkətləri landerləri dizayn edir, tikir, sığortalayır və raket şirkətləri ilə müqavilələr bağlayır. NASA sadəcə müştəri rolunda çıxış edir və elmi yük daşıma yerlərini satın alır.

İlk Enişlər

2024-cü ilin ilk iki ayında iki CLPS uçuşu planlaşdırılıb. İlk lander, Astrobotic, yanvarın 8-də Ay səthinə eniş etməyə çalışdı, lakin yanacaq problemi səbəbindən uğursuz oldu. Növbəti eniş Intuitive Machines tərəfindən həyata keçiriləcək və fevralın 22-də baş tutacağı gözlənilir.

ROLSES Proqramı və Ayda Radio Teleskoplar

NASA-nın "Radiowave Observations at the Lunar Surface of the photoElectron Sheath" (ROLSES) proqramı Ayın səthində radio astronomiya üçün ilk addımları atır. ROLSES cihazı NASA Goddard Space Flight Center tərəfindən hazırlanıb. Bu cihaz Ayın cənub qütbündə plazma şəraiti haqqında məlumat toplayacaq. Ayda qlobal maqnit sahəsi olmadığından, bu məlumatlar astronavtların təhlükəsizliyini təmin etmək üçün əhəmiyyətlidir.

Ayın Uzaq Tərəfi və Radio Astronomiya

Ayın uzaq tərəfi radio astronomiya üçün ideal məkandır. Yer atmosferinin ionosferi aşağı tezlikli radio siqnalları udur və təhrif edir. Ayda isə, xüsusilə uzaq tərəfdə, bu cür müdaxilələr yoxdur. Ayın səthindəki teleskoplar vasitəsilə Günəşdən və ekzoplanetlərdən gələn radio siqnallar araşdırılacaq. Bu, ekzoplanetlərin maqnit sahələrinin olub-olmadığını öyrənməyə imkan verəcək.

LuSEE-Night və Kainatın Qaranlıq Dövrü

2026-cı ildə NASA və ABŞ Enerji Departamentinin birgə layihəsi olan "Lunar Surface Electromagnetic Experiment at Night" (LuSEE-Night) Ayın uzaq tərəfində ilk kosmoloji müşahidələri həyata keçirəcək. Bu missiya kainatın erkən dövrü, "qaranlıq dövr" adlanan mərhələni araşdıracaq. Bu dövrdə kainat hələ 100 milyon yaşına çatmamışdı və hidrogenin radio tezlikli imzalarını öyrənmək mümkün olacaq.

Yeni Fizika və Kosmologiya Araşdırmaları

LuSEE-Night missiyası həm fundamental fizika, həm də kosmologiya sahəsində yeni məlumatlar təqdim edəcək. Erkən qaranlıq enerji və maddənin təbiəti araşdırılacaq, həmçinin fizika modelləri test ediləcək. Bu proses, kainatın ən erkən ulduz və qalaktikalarının necə formalaşdığını anlamağa kömək edəcək.

NASA-nın Ayda bu elmi təcrübələri kainatın sirrlərini açmaq üçün mühüm addım hesab olunur.