Bağdad batareyası həqiqətən batareyadırmı? Bu sual, tarixdə maraqlı və mübahisəli mövzulardan biri olaraq qalır. Bəzi "qəribə tarix" müəllifləri və həvəskar arxeoloqlar iddia edirlər ki, 1938-ci ildə tapılmış bəzi artefaktlar qədim "batareyalar" olub. Bu artefaktları avstriyalı arxeoloq və eyni zamanda rəssam olan Dr. Vilhelm Köninq kəşf etmişdi. Onlar, ehtimal ki, qədim Ktesifon şəhərində (indiki Bağdaddan təxminən 32 kilometr məsafədə yerləşən bir kral şəhəri) bir qəbirdə aşkar edilmişdi. Qədim qabların tapılması arxeoloqlar üçün qeyri-adi deyil, lakin onların erkən texnologiya nümunəsi kimi təqdim edilməsi olduqca nadirdir. Belə bir iddianın elmi sübutlarla dəstəklənməsi vacibdir.

Tapıntılar arasında dörd keramika qabı var idi. Bu qabların təxminən 13 santimetr uzunluğunda olması və içərisində maraqlı elementlərin mövcudluğu diqqət çəkirdi. Qablardan üçündə misdən hazırlanmış silindrik lövhələr, birində isə dəmir çubuq mövcud idi. Həmçinin, digər dəmir çubuqlar da bu artefaktlarla birlikdə tapılmışdı. Mis lövhələr qabların dibinə lehimlənmiş, içərilərində isə papirus qalıqları aşkar edilmişdi. Bu elementlər ilkin baxışda sadə bir batareyanın tərkib hissələrinə bənzəyirdi. Lakin belə bir qənaətə gəlməzdən əvvəl bu iddiaların elmi cəhətdən araşdırılması vacibdir.

Bağdad batareyasının tarixi

Bağdad batareyasının tarixi və məqsədi ilə bağlı fikirlər hələ də mübahisəlidir. İlk növbədə, Köninqin bu artefaktları haradan tapdığı dəqiq məlum deyil. Onun bu qabları qəbirdən qazıb çıxardığı, yoxsa sadəcə Bağdad Muzeyinin zirzəmisində kəşf etdiyi barədə yekdil fikir yoxdur. Artefaktların mənşəyi və yaşı ilə bağlı da konsensus yoxdur. Əvvəlcə, qabların Parfiyalılar dövrünə, təxminən eramızdan əvvəl 200-cü ilə aid olduğu düşünülürdü. Parfiyalılar döyüşçü xalq kimi tanınırdı, lakin elmi nailiyyətləri ilə məşhur deyildilər. Daha sonra bu qabların Sasani dövrünə aid olduğu və təxminən 225-640-cı illərə aid olduğu irəli sürüldü.

II Dünya Müharibəsi başladıqdan sonra bu artefaktların daha ətraflı araşdırılması ləngidi. Müharibədən sonra batareyaların təkrar gündəmə gəlməsi ilə yeni analizlər aparıldı. Bu tədqiqatlar nəticəsində qabların içərisində turşulu maye ilə əlaqəli korroziya izləri aşkarlandı. Bu, bəzi alimləri daha ətraflı araşdırmalar aparmağa vadar etdi. Amerikalı mühəndis Villard Qrey bir replika qabı üzüm şirəsi ilə dolduraraq təxminən 1,5-2 volt elektrik yükü əldə etdi. Bu nəticə, artefaktın elektro-kimyəvi funksiyaya malik olduğunu göstərdi. Hətta "Mythbusters" kimi televiziya şouları da bu təcrübəni təkrarlayaraq oxşar nəticələr əldə etmişdilər. Lakin bu, artefaktın məqsədini tam izah etmir.

Köninqin artefaktı – batareyadırmı?

Artefaktın həqiqətən batareya olduğunu iddia etmək böyük bir iddiadır və belə iddialar güclü sübutlar tələb edir. Təəssüf ki, bu cür sübutlar yoxdur. Bu "batareyaların" mümkün istifadəsi ilə bağlı müxtəlif nəzəriyyələr irəli sürülüb. Bunlara elektroplatlama (metal üzərində nazik təbəqə yaratma), tibbi məqsədlər və ya dini mərasimlərdə istifadə nəzəriyyələri daxildir. Lakin bu nəzəriyyələrin heç biri sübutlarla dəstəklənmir. Elektroplatlama nəzəriyyəsi, qabların kifayət qədər gərginlik hasil etməməsi və birləşdirici naqillərin olmaması səbəbindən mümkün deyil. Tibbi nəzəriyyə isə qədim yunanların elektrik balıqlarından ağrıkəsici kimi istifadə etməsi faktından qaynaqlansa da, qabların hasil etdiyi cərəyanın ölçüsü bu nəzəriyyəni də qeyri-mümkün edir.

Üstəlik, Sasani dövrü intellektual nailiyyətlərlə zəngin idi. Dünyanın ilk universitetlərindən biri hesab olunan Cündişapur Akademiyası bu dövrdə mövcud idi. Belə bir elmi irsə malik bir cəmiyyətin belə bir texnologiyanı unudacağı ehtimalı çox azdır. Qablarda papirusun mövcudluğu da nəzərə alınmalıdır. Köninqin artefaktları haradan tapdığı dəqiq bilinməsə də, ümumiyyətlə qəbul edilir ki, onlar qəbirdən çıxarılıb və sadəcə sənədləri saxlamaq üçün istifadə olunub. Bu, onların "növbəti dünyaya pasport" kimi funksional ola biləcəyini göstərir. Əslində, bu artefaktların əsl məqsədi hələ də sirr olaraq qalır. Amma bir şey dəqiqdir: onlar "avtomobil batareyası" deyil!