İllərdir beyin-komputer interfeysləri (BCI) sahəsində aparılan araşdırmaların əsas məqsədi danışmaq qabiliyyətini itirmiş insanlara səs verməkdir. Bu sahədəki son inkişaflar çox təsir edici nəticələr təqdim edir. Məsələn, ötən aprel ayında ABŞ-da bir qadın, BCI vasitəsilə paralel olaraq öz səsini yenidən ifadə edə bilmişdir. İndi isə Stanford Universitetinin Erin Kunz rəhbərliyindəki tədqiqat qrupu tərəfindən yayımlanan və "Cell" jurnalında dərc olunan yeni araşdırma, beyin-komputer interfeysinin yalnız dil ifadələrini deyil, həm də insanların daxili dialoqlarını real vaxtda deşifrə edə biləcəyini sübut edir.

Araşdırmanın ən maraqlı yeniliklərindən biri "şifrə ilə qorunan zehni məxfiliyin" təmin edilməsi olmuşdur. Belə ki, cihaz yalnız istifadəçinin əvvəlcədən müəyyən edilmiş bir şifrəni təsəvvür etməsi ilə aktivləşir. Məsələn, bu araşdırmada seçilən şifrə "Chitty-Chitty-Bang-Bang" olmuşdur və bu şifrə 98%-dən yüksək dəqiqliklə tanınmışdır. Bu, istifadəçinin şəxsi düşüncələrinin təsadüfi şəkildə deşifrə edilməməsini təmin edir.

BCI sistemi mikroelektrodların beynin motor korteksinə yerləşdirilməsi ilə işləyir. Motor korteks, insanın könüllü hərəkətlərini, o cümlədən danışıq hərəkətlərini idarə edir. Araşdırmada iştirak edən dörd xəstə—bir nəfər insult keçirmiş və üç nəfər motor neyron xəstəliyindən (ən məşhur nümunəsi ALS xəstəliyi) əziyyət çəkən şəxslər—danışıq ifadələrini təsəvvür etməklə sistemin işini sınamışdır. Beyin fəaliyyətlərinin qeydləri göstərmişdir ki, daxili dil və verbal ifadələr eyni beyin bölgəsində yaranır, lakin daxili dilə aid sinir siqnalları daha zəifdir.

Tədqiqatçılar bu sinir siqnallarını analiz etmək üçün süni intellekt modellərindən istifadə etmişdir. Bu modellər fonemləri (dilin ən kiçik vahidləri) tanımaq üçün təlimləndirilmişdir. Daha sonra bu fonemlər real vaxtda 125 min sözlükdən istifadə edərək sözlər və cümlələrə çevrilmişdir. Araşdırmada iki iştirakçı ilə aparılan testlərdə sistem təsəvvür edilən cümlələrin 74%-ni doğru şəkildə deşifrə edə bilmişdir. Bundan əlavə, sistem iştirakçıların düşüncə ilə saydığı rəqəmləri də tanıya bilmişdir.

Sistem, həmçinin, etik problemləri gündəmə gətirir. Məsələn, istifadəçinin istəmədiyi düşüncələrin deşifrə olunması riski var. Bunun qarşısını almaq üçün tədqiqatçılar yalnız şifrə ilə aktivləşən mexanizm təqdim etmişdir.

BCI texnologiyası, xüsusilə paraliz və ya neyrodejenerativ xəstəliklər səbəbindən danışmaq qabiliyyətini itirmiş insanlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. Düşüncə ilə danışmaq, muskul hərəkətləri mümkün olmadıqda daha az yorucu və daha təbii bir üsul təqdim edir.

Araşdırmanın elmi dəyəri yüksəkdir, lakin hələ də bəzi məhdudiyyətlər mövcuddur. Məsələn, araşdırmanın iştirakçı sayı azdır və sistemin fərqli insanlarda necə işləyəcəyi tam məlum deyil. Gələcəkdə sistemin sürəti və dəqiqliyinin artırılması, həmçinin, beynin digər bölgələrindən gələn siqnalların öyrənilməsi planlaşdırılır. Stanford Universitetinin tədqiqatçıları düşünür ki, bu texnologiya dil problemlərini daha geniş şəkildə həll edə bilər.

Bu araşdırma insanlara yeni ünsiyyət imkanları təqdim etmək üçün elmi-texnoloji sahədə mühüm addımlardan biridir.