Şimal Yarımkürəsində insanlar uzun yay günəş işığından həzz alarkən, əslində müasir vaxt ölçmə tarixində ən qısa günlərin yaşandığından xəbərsizdirlər—cəmi bir neçə millisekund qədər. 9 iyul tarixi ilin ən qısa günü olub, çünki Yer 24 saatlıq standart fırlanma müddətindən 1.34 millisekund daha sürətli dönüb. Bu göstərici Beynəlxalq Yer Fırlanma və İstinad Sistemləri Xidməti (IERS) və ABŞ Hərbi Dəniz Rəsədxanasının məlumatlarına əsaslanır. Bu yay, tarixdə ən qısa günlərdən ikisinin daha - 22 iyul və 5 avqust tarixlərində qeydə alınacağı gözlənilir.

Yer kürəsinin fırlanma sürətindəki dəyişikliklər qeyri-adi deyil, lakin alimlər son dövrlərdəki daha sürətli fırlanma artımının səbəblərini araşdırırlar. ABŞ Hərbi Dəniz Rəsədxanasının Yer Oriyentasiya Departamentindən astronom Nikolas Stamatakos deyir: “Son onillikdə gün uzunluğunun orta göstəricisi əsasən azalıb. Xüsusilə son beş ildə bu nəzərə çarpır və bəzən 24 saatdan az olur.”

Yer kürəsinin günbəgün daha sürətli fırlanmasının səbəbləri arasında müxtəlif amillər var. Bununla belə, bəzi əsas səbəblər daha çox diqqət çəkir. Məsələn, Ayın Yerin ekvatoruna yaxın olduğu zaman cazibə qüvvəsi Yerin fırlanmasını bir qədər yavaşladır. Amma Ay qütblərə yaxınlaşanda Yer bir qədər daha sürətli fırlanır. Bununla yanaşı, atmosferdəki jet axını dəyişiklikləri də Yerin fırlanmasını təsir edir. Yay aylarında atmosfer daha yavaş hərəkət edir və bu, Yerin daha sürətli fırlanmasına səbəb olur.

Yer kürəsinin daxilində də anlaşılamayan proseslər baş verir. Alimlərin fikrincə, son 50 ildə Yer kürəsinin nüvəsi yavaşlayır və bu, Yer səthinin daha sürətli fırlanmasına gətirib çıxarır. “Biz bu prosesin səbəbini bilmirik və nüvənin gələcəkdə nə edəcəyini dəqiq deyə bilmirik,” deyə Scripps Okeanoqrafiya İnstitutundan geofizik Dunkan Aqnyu bildirir.

Bu yaxınlarda qeydə alınan ən qısa günlər atom vaxt ölçməsinin 1955-ci ildə başlamasından bu yana ən qısa günlərdən olsa da, Yer tarixindəki ən qısa günlər deyil. Ümumiyyətlə, Yer kürəsinin günləri çoxmilyardillik bir dövr ərzində uzanır. Məsələn, 70 milyon il əvvəl il 372 gündən ibarət idi və hər gün cəmi 23.5 saat davam edirdi. Daha qədim fosillər isə günlərin bir vaxtlar 21 saat olduğunu göstərir.

Bu kiçik dəyişikliyin insan həyatına təsiri minimaldır. Bir millisekundluq fərqi adi insanlar hiss etməsə də, astronomlar və texnologiya sahəsində çalışan mütəxəssislər üçün bu dəyişikliyin böyük əhəmiyyəti var. Atom vaxt ölçmə sisteminin sabit olması səbəbindən, Yerin dəyişən fırlanma sürəti astronomik və atom vaxtı arasında boşluq yaradır. Bu boşluğu aradan qaldırmaq üçün 1972-ci ildən bəri 27 dəfə əlavə saniyələr əlavə edilib. Amma indi Yer daha sürətli fırlandığı üçün 2029-cu ilə qədər ilk dəfə mənfi əlavə saniyənin tətbiqi gözlənilir.

Bu dəyişikliklər texnologiyaya ciddi təsir edə bilər. 2012-ci ildə Linux kimi sistemlər əlavə saniyə düzəlişi zamanı problemlərlə üzləşmişdi. Mənfi əlavə saniyənin tətbiqi isə daha böyük texnoloji çətinliklər yarada bilər. Meta mühəndisləri xəbərdarlıq edir ki, bu, vaxt planlayıcılarına və taymerlərə əsaslanan proqram təminatına dağıdıcı təsir göstərə bilər.

Son olaraq, iqlim dəyişikliyinin Yer kürəsinin fırlanmasına təsiri də müzakirə olunur. NASA tərəfindən maliyyələşdirilən bir araşdırma göstərir ki, son əsrdə müasir iqlim dəyişikliyi günlərin uzunluğuna əlavə 0.6-0.7 millisekund təsir edib və bu göstəricinin bu əsrdə ikiqat artacağı proqnozlaşdırılır. Ancaq bu yavaşlamanın Yerin sürətlənən fırlanması ilə necə birləşəcəyi hələ dəqiq bilinmir.

Alimlər bildirirlər ki, Yerin fırlanma sürətindəki dəyişiklikləri altı aydan uzun müddət üçün dəqiq proqnozlaşdırmaq mümkün deyil. Beləliklə, sabah günəşin doğacağı dəqiq olsa da, hər günün nə qədər uzun olacağını dəqiq demək çətindir.