Astronomlar Ceyms Vebb Kosmik Teleskopundan (JWST) əldə olunan məlumatlarla Böyük Partlayışdan sonrakı ilk milyard il ərzində ulduz əmələ gəlməsini dayandırmış onlarla 'yatan' qalaktika kəşf ediblər. Bu tapıntı erkən qalaktikaların inkişaf mərhələlərini anlamağa bir addım daha yaxınlaşmağımıza kömək edir. Qalaktikaların ulduz əmələ gəlməsini dayandırmasının bir neçə səbəbi var. Bunların arasında mərkəzlərində yerləşən superkütləvi qara dəliklər mühüm rol oynayır. Bu nəhəng cisimlər güclü radiasiya yayır, soyuq qazı qızdırır və tükəndirir. Soyuq qaz ulduz əmələ gəlməsi üçün əsas xammaldır. Bundan əlavə, daha böyük qonşu qalaktikalar bu qazı çəkib çıxara və ya onu qızdıra bilər, nəticədə ulduz əmələ gəlməsi dayanır. Beləliklə, bu cür qalaktikalar zamanla ya tamamilə 'sönür', ya da 'sakitləşmiş' vəziyyətdə qalırlar. Digər səbəb isə ulduz geribildirimidir. Bu proses zamanı qalaktikadakı qaz supernovalar, güclü ulduz küləkləri və ya ulduz işığının təzyiqi ilə qızdırılır və kosmosa atılır. Bu da qalaktikanı müvəqqəti 'sakit' vəziyyətə gətirir. "Bu mərhələ adətən təxminən 25 milyon il davam edir," deyə Cenevrə Universitetindən doktorant Alba Kovelo Paz izah edib. Zaman keçdikcə xaricə atılmış qaz yenidən qalaktikaya qayıdır, qızmış qaz soyuyur və kifayət qədər soyuq qaz toplandıqda yeni ulduzların əmələ gəlməsi yenidən başlayır. Yaxınlıqdakı qalaktikalarda bu cür sakit mərhələ tez-tez müşahidə olunsa da, kainatın ilk milyard ilində yalnız dörd belə qalaktika aşkar edilmişdir. Onlardan üçü bir milyard günəş kütləsindən kiçik, biri isə 10 milyard günəş kütləsindən böyük idi. Lakin bu müşahidələr erkən ulduz əmələ gəlməsi prosesini tam şəkildə anlamağa kifayət etmirdi. JWST-nin həssas spektral məlumatlarından istifadə edən beynəlxalq alimlər qrupu erkən kainatda müxtəlif kütlələrə malik 14 sakit qalaktika tapdı. Bu tapıntılar göstərir ki, sakit qalaktikalar sadəcə aşağı və ya çox yüksək kütlələrlə məhdudlaşmır. Araşdırmanın nəticələri 27 iyunda arXiv preprint bazasında dərc edilib və hələ rəy prosesindən keçməyib. Tədqiqatçılar erkən kainatda qalaktikaların niyə ulduz əmələ gəlməsini dayandırdığını öyrənmək istəyirdilər. Onlar düşünürdülər ki, bu qalaktikalar ulduz əmələ gəlməsi partlayışları və sakit dövrlər arasında keçid edir. Paz və komandası ulduz əmələ gəlməsi partlayışları arasında olan qalaktikaları araşdırdı. Onlar 1,600 qalaktikanın işığını təhlil edərək, yeni ulduzların əmələ gəlmədiyinə dair əlamətlər axtardı. Bununla yanaşı, qalaktikalarda orta yaşlı və köhnə ulduzların işığının aydın izlərini tapdılar. Komanda 40 milyon ilə 30 milyard günəş kütləsi arasında dəyişən kütlələrə malik və ulduz əmələ gəlməsini dayandırmış 14 qalaktika aşkar etdi. "Biz indi bu prosesin partlayışlı bir modelə uyğun olduğunu göstərən 14 mənbə tapdıq və onların hamısının 10-25 milyon il ərzində ulduz əmələ gəlməsini dayandırdığını müəyyən etdik," deyə Paz bildirib. Bu o deməkdir ki, bu qalaktikalar fasiləli şəkildə ulduz əmələ gətirir və ən azı 10-25 milyon il ərzində sakit qalıblar. Bu qısa sakitlik dövrləri göstərir ki, supernovalar və ya ulduz küləkləri kimi ulduz geribildirimləri bu qalaktikaların sakitləşməsinə səbəb olub və onların gələcəkdə ulduz əmələ gətirməyə yenidən başlaya biləcəyi ehtimal edilir. Lakin bu prosesin tam təsdiqlənməsi üçün hələ də qeyri-müəyyənliklər mövcuddur. "Biz bunu dəqiq təsdiqləyə bilmirik, çünki onların nə qədər müddətə sakit qalacağını bilmirik. Əgər onlar daha 50 milyon il sakit qalsalar, bu, onların sönməsinin fərqli səbəbləri olduğunu göstərə bilər," deyə Paz əlavə edib. Sakit qalaktikalar nadir olduğundan, onlar haqqında çox şey hələ də müəmmalıdır. Lakin astronomlar ümid edirlər ki, gələcək müşahidələr bu 'yatan' ulduz fabrikləri haqqında daha çox məlumat əldə etməyə kömək edəcək. Pazın dediyinə görə, 'Yatan Gözəllər' adlı yeni JWST proqramı erkən kainatda sakit qalaktikaların kəşfinə həsr olunacaq. Bu proqram qalaktikaların sakit mərhələdə nə qədər müddət qaldığını təxmin etməyə və partlayışlı ulduz əmələ gəlməsi prosesini anlamağa kömək edəcək. "Bizim üçün hələ də bir çox naməlum məqamlar var, lakin bu prosesi anlamağa bir addım daha yaxınlaşdıq," deyə Paz bildirib.