Dövlət İdarəçiliyində AI rolu: Oxford Insights İndeksi-ndə Azərbaycanın reytingi

Oxford Insights tərəfindən hazırlanmış Hökumət Süni İntellekt Hazırlıq İndeksi (Government AI Readiness Index) dövlətlərin süni intellekti idarəetmə proseslərinə inteqrasiya etmək qabiliyyətini sistemli şəkildə ölçən qlobal analitik çərçivə kimi çıxış edir.

İndeksin konseptual əsası süni intellektin təkcə texnoloji innovasiya deyil, institusional yetkinlik, normativ idarəetmə və insan kapitalı ilə sıx bağlı olan kompleks ictimai alət olması yanaşmasına əsaslanır. Bu baxımdan indeks üç fundamental ölçü üzrə qiymətləndirmə aparır: dövlət institutlarının strateji və icraedici imkanları, ölkənin texnoloji infrastrukturu və məlumat ekosistemi, eləcə də süni intellektin tətbiqini mümkün edən insan kapitalının səviyyəsi.

Metodologiyanın əsas məqsədi texnologiyanın mövcudluğunu deyil, onun ictimai xidmətlərin effektivliyi, şəffaflıq və sosial fayda yaratma potensialı kontekstində nə dərəcədə düşünülmüş şəkildə tətbiq olunduğunu üzə çıxarmaqdır.

İndeksin dinamik analizi Azərbaycanın son illərdə süni intellektə hazırlıq səviyyəsində qeyri-xətti inkişaf trayektoriyası nümayiş etdirdiyini göstərir.

• 2022-ci ildə 74-cü yerdə qərarlaşan Azərbaycan (45,55 bal)
• 2023-cü ildə mövqeyini əsasən qoruyaraq 73-cü yerə yüksəlmiş (48,15 bal) və nisbi institusional sabitlik fonunda məhdud irəliləyiş nümayiş etdirmişdir.
• Lakin 2024-cü ildə ölkənin 111-ci yerə enməsi və ümumi balın 39,92-yə düşməsi kəskin geriləmə kimi qeydə alınmışdır.
• Bununla belə, 2025-ci ilin nəticələri əhəmiyyətli dönüş nöqtəsi kimi qiymətləndirilə bilər: Azərbaycan 70-ci yerə yüksələrək 51,61 bal toplamış və əvvəlki itkiləri kompensasiya edən sürətli bərpa mərhələsinə daxil olmuşdur.

Bu göstəricilər hökumətin süni intellekt üzrə institusional koordinasiya, strateji çərçivə və texnoloji potensialın gücləndirilməsi istiqamətində atdığı addımların beynəlxalq səviyyədə daha müsbət qiymətləndirildiyini göstərir.

2024-cü ildə müşahidə olunan kəskin mövqe itkisi metodoloji baxımdan daha çox nisbi xarakter daşıyır və daxili geriləmədən ziyadə qlobal kontekstdə rəqabətin sürətlə artması ilə izah olunur. Həmin il ərzində bir sıra ölkələr süni intellekt üzrə milli strategiyalarını yeniləmiş, dövlət sektorunda AI əsaslı həllərin tətbiqini genişləndirmiş, açıq məlumat infrastrukturlarını və rəqəmsal dövlət platformalarını sürətlə inkişaf etdirmişdir.

Bu proses indeksin ümumi paylanmasında “sürət effekti” yaradaraq, sabit, lakin məhdud tempdə inkişaf edən ölkələrin avtomatik olaraq daha aşağı mövqelərə sıxışdırılmasına səbəb olmuşdur. Azərbaycan kontekstində institusional və texnoloji baza əsasən qorunsa da, insan kapitalının miqyası, açıq məlumatların dərinliyi və süni intellektin praktik tətbiq sahələrinin genişliyi baxımından artım tempi qlobal orta göstəricilərlə müqayisədə yetərli görünməmişdir. Bu səbəbdən 2024-cü il göstəriciləri real geriləmədən çox, intensivləşən beynəlxalq rəqabətin nəticəsi kimi şərh olunmalıdır.

Hökumət Süni İntellekt Hazırlıq İndeksi yalnız siyasətçilər və ekspertlər üçün deyil, geniş ictimaiyyət üçün də analitik əhəmiyyət daşıyır.

İndeks vətəndaşlara dövlət xidmətlərinin gələcək keyfiyyəti barədə dolayı, lakin mühüm siqnallar verir: inzibati proseslərin nə dərəcədə avtomatlaşdırılacağı, qərarların hansı səviyyədə məlumat əsaslı qəbul ediləcəyi, səhiyyə, təhsil və nəqliyyat kimi sahələrdə “ağıllı” texnologiyaların real sosial effekt yaradıb-yaratmayacağı bu göstəricilər fonunda qiymətləndirilə bilər.

Bu mənada indeks süni intellektin abstrakt texnoloji anlayışdan çıxaraq, vətəndaşların gündəlik həyatına təsir edən idarəetmə alətinə çevrilmə dərəcəsini ölçən konseptual yol xəritəsi funksiyasını yerinə yetirir.