GW250114 Siqnalı: Qara Dəliklər Haqqında Yeni Təsdiq

LIGO-Virgo-KAGRA kolaborasiyası cazibə dalğa siqnalı GW250114-ı qeydə alaraq, qara dəliklərin fizikasına dair iki mühüm nəzəriyyəni təsdiqlədi. Bu siqnal, cazibə dalğalarının ilk dəfə qeydə alınmasının 10 illik yubileyinə təsadüf edərək, qlobal elmi ictimaiyyət üçün əhəmiyyətli bir hadisə oldu.

Siqnalın Dəqiqliyi və Əhəmiyyəti

GW250114 siqnalı yüksək siqnal-şum nisbəti ilə qeydə alınıb. Bu, iki əsas nəzəriyyənin təsdiqini mümkün etdi:

1. Hokinqin Sahə Teoremi: 1971-ci ildə Stephen Hokinq tərəfindən irəli sürülən bu teorem, iki qara dəliyin birləşməsi nəticəsində hadisə üfüqlərinin ümumi sahəsinin azalmayacağını bildirir.
2. Kerr Metriği: Bu nəzəriyyə, fırlanan qara dəliklərin ətrafında məkan-zamanın geometriyasını yalnız kütlə və fırlanma parametrləri ilə təsvir edir.

Qlobal Kolaborasiya və Qeydlər

Siqnal ABŞ-da LIGO detektorları, İtaliyada Virgo və Yaponiyada KAGRA detektorları vasitəsilə qeydə alınıb. Beynəlxalq LVK şəbəkəsi, siqnalın 1,3 milyard işıq ili məsafədə iki qara dəliyin birləşməsindən qaynaqlandığını təsdiq edib. Hər bir qara dəliyin kütləsi Günəşin kütləsindən 32 dəfə böyük olub.

Təcrübə Nəticələri və Nəzəriyyələrin Təsdiqi

Siqnalın yüksək dəqiqliyi Hokinqin sahə teoreminin təsdiqini təmin etdi: iki ilkin qara dəliyin ümumi sahəsi 240000 km², yeni qara dəliyin sahəsi isə 400000 km² təşkil edir. Bu sahə artımı yalnız ümumi nisbilik nəzəriyyəsinə uyğun olmayıb, həm də qara dəliklərin entropiyası ilə əlaqəli qanunları təsdiqləyib.

Kerr metriyi də siqnalın analizi ilə təsdiq edilib. Qara dəliyin birləşmədən sonra cazibə dalğaları yaydığı vibrasiya mərhələsi Kerr modeli ilə tam uyğun gəlib. Nəticələr, real qara dəliklərin bu nəzəriyyəyə uyğun davrandığını göstərir.

Elmi Əhəmiyyət və Yeni Fizikanın Axtarışı

Bu nəticələr yeni fizikanın axtarışında mühüm addım hesab olunur. Əgər nəzəriyyələrdən kənara çıxan bir davranış aşkar edilsəydi, bu, ümumi nisbilik nəzəriyyəsinin ekstremal şəraitdə modifikasiyasına işarə olardı. Ancaq hazırkı nəticələr nəzəri modellərin real qara dəliklər üçün dəqiq təsvir olduğunu təsdiqləyir.

Nəşr və Elmi Reaksiya

Araşdırma nəticələri 10 sentyabr 2025-ci ildə Physical Review Letters jurnalında dərc olunub. Nobel mükafatı laureatı Kip Torn bu siqnalın Hokinqin nəzəriyyələrini təsdiqləməsindən məmnuniyyətini ifadə edib.

GW250114 siqnalı, qara dəliklərin fizikası və cazibə dalğalarının elmi araşdırmalarında yeni bir dövr açır. Bu, həm nəzəri, həm də eksperimental fizikanın inkişafı üçün əhəmiyyətli bir addımdır.